0000017 3

34 Rehabilitacja kardiologiczna

wartość praktyczną i heurystyczną rozwiązania systemów psychoanalitycznych, koncepcje intro- i ekstrawersji, koncepcję trójczłonowego podziału struktury osobowości na 3 czynniki, ujmuje osobowość jako produkt interakcji zachodzącej w ciągu życia jednostki między determinantami biologicznymi i społecznymi, poświęca wiele uwagi fizjologii układu nerwowego, grze hormonalnej.

Teoria Murraya nawiązuje do tradycyjnych, przyjętych pojęć w psychologii, jak — potrzeba psychiczna, mechanizm obronny, postawa, nie tworząc neologizmów, jak np.: teoria Cattella (erg, surgencja, desurgencja). Nawiązuje do systemów behaw'iorvstycznych i do niektórych koncepcji psychologii pola Lewina (pojęcie nacisku psychicznego). Jest dobrym narzędziem dla badań klinicznych, ponieważ daje obraz struktury osobowości w postaci 44 elementów, które są jasno przedstawione w grupach objawów zewnętrznego zachowania jako reakcje motoryczne, słowne i emocjonalne. Elementy struktury osobowości według teorii Murraya można badać szeregiem metod o dobici wartości diagnostycznej i funkcjonalnej, jak np.: kwestionariusz Edwardsa, kwestionariusz Steina, test Gougha, TAT.

Wydaje się. że najwłaściwsza droga diagnostyczna dla celów rehabilitacji kardiologicznej polega na zbliżeniu środków diagnostyki psychologa do środków diagnostyki lekarza. A więc, diagnostykę emocji oprzeć o znajomość ko-relatów fizjologicznych. Wiadomo, że np. w stanach stressu obniża się poziom cholesterolu we krwi. Korzystne byłoby wprowadzenie do diagnostyki prostych przyrządów, które pozwolą reakcje psychiczne nie tylko ocenić, ale i zmierzyć. Mam tu na myśli pletysmografy, urządzenia do badania refleksu psychogalwanometrycznego. Droga taka polega także na stosowaniu obserwacji systematycznej w określonych odcinkach czasu oraz przy różnych zabiegach w szpitalu, obserwacji za pomocą telewizji, czy kamery filmowej. Zasadą w diagnostyce osobowości dla celów* rehabilitacji kardiologicznej powńnno być łączenie kilku sposobów podejścia. Ideałem byłoby, aby każda cecha osobowości była oceniana za pomocą testów projekcyjnych, za pomocą obiektywnej obserwacji lub wskazań przyrządów* i wreszcie za pomocą wypytywania zarówno w* postaci wywiadów*, jak i standaryzowanych kwestionariuszy oraz skal ocen, jak np.: kwestionariusze Steina, Edwardsa, skala przystosow*ania do chorób serca Rumbaugha i wiele innych. Ilość i jakość cech osobow*ości, które mają być poddane ocenie, zależy od celów* normatywnych, jakie sobie stawia rehabilitacja kardiologiczna i od przyjętych koncepcji funkcjonow*ania osobowości i przystosowania.

Na jedną rzecz należy jednak zwrócić uw*agę, mianowicie na zagadnienie wydolności psychicznej chorego, na funkcjonowanie jego osobowości podczas wykonywania intensywnego wysiłku psychicznego. Powinny być badane co najmniej 3 rodzaje wysiłku: prosty w*ysiłek przy w*ykonyw*aniu dłużej trwającej pracy, jak np.: przy rozwiązywaniu testu Kraepelina, wysiłek w pracy o charakterze półtwórczej, problemowej taki, jak przy badaniu testami inteligencji oraz wysiłek przy rozwiązywaniu zagadnień zupełnie nowych. Jest to ważne i dotychczas za mało doceniane zagadnienie — podkreśla się w etiologii zawału niesprzyjające działanie czynników* psychiczrTych, a nikt dotychczas nie próbował metodycznie ocenić zachow*ania chorego na zawał serca w czasie „obciążenia” wysiłkiem psychicznym.

II. Psychoterapia i cele normatywne w rehabilitacji kardiologicznej

Psychoterapię można najogólniej określić jako celowe i świadome stosowanie środków psychologicznych w celu wywołania w życiu psychicznym jednostki określonych zmian. Jakie to mają być zmiany, określają cele normatywne psychologii klinicznej.

Celami normatywnymi zajmują się teorie przystosowania, teorie zdrowia psychicznego, teorie polityczne, teorie filozoficzne (np.: egzystencjalizm, stoi-cyzm), religie i ruchy społeczno-kulturalne. Wśród licznych teorii przystosowania, teorii zdrowia psychicznego, teorii sprawnie funkcjonującej osobowości, można wyróżnić 3 grupy celów normatywnych:

1)    usunięcie psychicznych struktur i reakcji o charakterze regresyjnym,

2)    zapewnienie optymalnego, z punktu widzenia zużycia energii psychicznej i uzyskiwanych efektów, funkcjonowania osobowości,

3)    maksymalny rozwój potencjalnych możliwości osobowości jednostki.

Poszczególne teorie przystosowania mogą brać za punkt wyjścia jeden, dwa

lub trzy z wymienionych celów.

Przykładem teorii, w' których dominuje pierwszy z wymienionych celów, są teorie psychoanalityczne i neopsychoanalityczne. Zdaniem Freuda, Abrahama, Ferencziego, Sullivana struktura osobowości każdego człowieka przechodzi przez określone fazy rozwojowe, tworząc określone typy charakterów: oralny, analny, falliczny, genitalny. Jeżeli cechy jakiegoś typu charakteru, za wyjątkiem genitalnego, utrwalą się nadmiernie i determinują zachowanie, można mówić o zahamowaniach rozwojowych i regresji struktur osobowości.

I tak, regresje charakteru oralnego przejawiają się jako wzmożona potrzeba opieki, oparcia, bierność, zależność, pragnienie akceptacji, sympatii, przyjmowanie postaw człowieka nastawionego tylko na branie.

Regresje charakteru analnego przejawiają się jako nadmierna oszczędność, sknerstwo, upór, pedanteria, drażliwość, przesadna drobiazgowość i agresywność.

Regresje charakteru falliczncgo mogą przejawiać się jako wzmożona i niekrytyczna ambicja, przesadne dążenie do współzawodnictwa, skłonności eks-hibicjonistyczne, impulsywność.

W przypadku, kiedy diagnoza wykaże istnienie w osobowości człowieka dorosłego cech o charakterze regresyjnym, celem normatywnym oddziaływania psychoterapeutycznego jest wytworzenie tzw. charakteru genitalnego, który stanowi zespół wszystkich cech charakterów poprzednich faz rozwojowych, ale stonowanych, realistycznie i twórczo przejawiających się zgodnie z zasadą realistycznego poczucia rzeczywistości.

Przykładem normatywnej teorii osobowości, która wychodzi z zasady opty-malności funkcjonowania, jest teoria Maslowa. Maslow wylicza szereg cech osobowości samoaktualizującej się i sprawnie funkcjonującej. Należą do nich, między innymi, naturalność i spontaniczność zachowania, poczucie bezpieczeństwa i poczucie przynależności do określonej grupy społecznej, adekwatne samopoznanie, proporcjonalne do bodźca reakcje emocjonalne, realne poczucie rzeczywistości, aktywny kontakt z rzeczywistością, adekwatna integracja i stałość cech osobowości, adekwatna emancypacja spod nacisków i kontroli grupy

3»