0000045

współdziałaniu ruchów kręgosłupa i kończyn dolnych z ruchami kończyn górnych przy wykonywaniu określonych czynności, np. gier sportowych (tenis, piłka ręczna), koszenia, zbierania grzybów, malowania wnętrz mieszkalnych itp. Kończyny górne mogą natomiast wspomagać funkcje lokomocyjne i podpórcze kończyn dolnych, np. podczas wchodzenia po drabinie czy schodach, chodzenia o lasce lub kulach itp.

Anatomia funkcjonalna kończyny górnej

W obrębie kończyny górnej rozróżniamy 3 podstawowe zespoły funkcjonalne, ściśle powiązane ze sobą morfologicznie i współdziałające w realizacji celowych zadań kończyny wyznaczanych przez ośrodkowy układ nerwowy. Rozróżniamy więc zespół funkcjonalny barku, zespół funkcjonalny przedramienia oraz zespół funkcjonalny ręki.

1. Zespół fukcjonalny barku obejmuje:

a.    Elementy bierne obręczy kończyny górnej — obojczyk, łopatkę oraz kość ramienną. Są one połączone ze sobą stawami obojczykowo-barko-wym oraz ramiennym. Jedyne połączenie tych elementów' z tułowiem stanowi staw mostkowo-obojczykowy. Łopatka, przylegająca do tylno--bocznej ściany klatki i ślizgająca się po niej podczas ruchów ramienia i obręczy kończyny górnej, z punktu widzenia funkcji tworzy również rodzaj „stawu kostno-mięśniowego".

b.    Elementy czynne, czydi mięśnie, łączą zespół barku z resztą szkieletu oraz obręcz kończyny górnej z kością ramienną, umożliwiając wzajemny ruch elementów biernych:

—    do pierwszej grupy tych mięśni zaliczamy: m. zębaty przedni, m czworoboczny, m. podobojczykowy, m. dżwigacz łopatki, m. równoległo-boczny, m. piersiowy większy, m. piersiowy mniejszy oraz najszerszy grzbietu;

—    do drugiej grupy należą mięśnie obojczykowo- i łopatkowo-ramien-ne: m. naramienny, m. nadgrzebieniowy, m. podgrzebieniowy, m. pod-łopatkowy, m. obły większy, m. obły mniejszy; dwustawowe mięśnie: m. dwugłowy ramienia i m. trójgłowy ramienia, przyczepiające się w obrębie kości przedramienia, ze względu na ich funkcję zaliczamy również do tej grupy.

Największym stawem zespołu funkcjonalnego barku jest staw ramien-ny, utworzony przez stosunkowo dużą, kulistą głowę kości ramiennej i niewielką, płaską panewkę łopatki, objęte dość luźną torebką stawową. Taka budowa stawu warunkuje duży zakres ruchów wielokierunkowych. Jego stabilizację i zwartość podczas przestrzennych ruchów kończyny zabezpiecza grupa mięśni łopatkowo-ramiennych.

Zgięcie w stawie ramiennym, czyli unoszenie ramienia ku przodowi, odbywa się przy współudziale obojczykowej części m. naramiennego i m. piersiowego większego, jak również m. dwugłowego ramienia i m. kruczo-ramiennego. Zasadniczą rolę w tym ruchu odgrywa pierwszy z wymienionych mięśni. Zakres ruchu zginania w stawie ramiennym wynosi 0—60°. Dalszy ruch, do 90° i powyżej, jest ruchem złożonym, odbywającym się również w stawach obojczykowo-barkowym i mostkowo--obojczykowym. Upuszczanie ramienia do pozycji wyjściowej odbywa się pod wpływem masy własnej oraz hamującego działania mięśni zginających.

Prostowanie ramienia, czyli unoszenie go ku tyłowi, aktywizowane jest przez tylną część mięśnia naramiennego, m. obły większy, m. najszerszy grzbietu oraz długą głowę m. trójgłowego ramienia. Zakres tego ruchu wynosi 30°, a przy udziale stawu mostkowo-obojczykowego może być zwiększony o dalsze 30°.

Ruch odwodzenia odbywa się w płaszczyźnie czołowej i jego zakres wynosi 60—70°. Ruch ten jest swobodniejszy, gdy odbywa się w płaszczyźnie łopatki, tworzącej kąt ok. 30° z płaszczyzną czołową. Zakres ruchu wynosi wówczas ok. 90^c dzięki zmniejszeniu napięcia torebki stawowej oraz korzystniejszemu ustawieniu guzka większego kości ramien-nej w stosunku do wyrostka barkowego łopatki. W ruchu tym w pierwszym przypadku bierze udział część środkowa m. naramiennego, w drugim natomiast część środkowa i obojczykowa tego mięśnia. Ponadto w ruchu tym biorą udział głowa długa m. dwugłowego ramienia i m. nadgrze-bieniowy. Przy dalszym unoszeniu ramienia powyżej poziomu w ruchu tym uczestniczy obojczyk oraz łopatka wykonująca ruch obrotu na zewnątrz (uniesienie wyrostka barkowego i oddalenie dolnego kąta łopatki od linii kręgosłupa). Mięśniami uczestniczącymi w tym ruchu są głównie m. czworoboczny (jego część górna) oraz m. zębaty przedni. Ruch odwodzenia powyżej 160° wymaga już praktycznie współudziału ruchów kręgosłupa. Przywodzenie ramienia odbywa się na drodze odwrotnej do opisanej wyżej i jest możliwe do pozycji wyjściowej. Ruch przywodzenia dalszego jest ruchem złożonym w połączeniu ze zgięciem lub prze-prostem ramienia. Ma on znaczenie praktyczne przy wielu czynnościach higienicznych, ubieraniu się itp.

Ruchy obrotowe kości ramiennej odbywają się wokół jej osi długiej. Rozróżniamy ruch obrotowy do wewnątrz, w którym biorą udział mięśnie: podłopatkowy, piersiowy większy, najszerszy grzbietu, obły większy, oraz ruch obrotowy na zewnątrz, w którym głównie zaznacza się czynność m. podgrzebieniowego, m. obłego mniejszego. Zakres ruchu obrotowego do wewnątrz wynosi ok. 90°. Jego praktyczne znaczenie podobne jest do ruchu przywodzenia, stąd też oba te ruchy uzupełniają się wzajemnie. Ruch obrotowy ramienia na zewnątrz w pozycji spoczynkowej ramienia wynosi zaledwie 30°, a wzrasta znacznie przy odwiedzeniu ramienia do poziomu, osiągając wartość 80°. Ruch ten ma znaczenie prak-

91