00345

nych sformułowań. Niemniej jednak traktuję tę książkę jako pracę nową. Nie warto zajmować się tu szczegółowym wyliczaniem różnic. Wystarczy wymienić najważniejsze, aby usprawiedliwić się, dlaczego zdecydowałem się pisać drugi raz o tym samym.

Po pierwsze, książka ta - choć również popularna -ma nieco „poważniejszy” charakter. Tamtą - będącą z założenia na poły publicystycznym szkicem - pisałem bez zbytniej troski o dokumentację. Za rzadko zaglądałem do notatek, a jeżeli korzysta się z nich zbyt rzadko, zawsze może się zdarzyć, że zapomni się o swoich długach intelektualnych i poda za własną myśl, która przyszła już do.głowy komuś innemu. Mnie przytrafiło się to z L. Mumfordem, od którego zapożyczyłem - jak mi się dziś wydaje^-- pomysł podziału utopii na eskapi-styczne i heroiczne², nie wymieniając w ogóle jego nazwiska. Ale nie chodzi mi tu jedynie o spłacanie konkretnych długów, książka ta stanowi bowiem próbę poprawienia wszystkiego, co w chwili obecnej potrafię poprawić dzięki nowym lekturom i przemyśleniom.

Po drugie, pisząc swą książkę o utopiach, nie ustrzegłem się pewnych dwuznaczności w ocenie uto-pizmu, co wytknął mi słusznie Ruben Cesar Fernan-des. Za jego to namową dołączyłem do brazylijskiego wydania Utopii niewielki wstęp, w którym wykładam, co w utopizmie lubię, a czego nie lubię*. Teraz starałem się, aby względnie jednoznaczna ocena znalazła się samym tekście.

Po trzecie, lata, jakie upłynęły od wydania Utopii; okazały się bardzo ciekawym rozdziałem w dziejach

- Lewis Mumford w swej The Story oj' Uioputs (1922) pisze o „utopiach ucieczki” i „utopiach rekonstrukcji*’.    '    “ ^r"

^J J. Szacki, As Utopias ou A Felkidade Imaginatta, Rio de Janeiro 1972, s. XXXV-XL.

utopii i utopizmu. Pojawiło się sporo nowych faktów. Jedne z nich mieszczą się bez trudu w przygotowanych przeze mnie „szufladach” typologicznych; inne wymagają zastanowienia, czy przypadkiem „szuflad” tych nie jest za mało. Ponadto wydatnie wzbogaciła się literatura przedmiotu - utopia stała się tematem nieomal modnym. W każdym bądź razie zupełnie inaczej przedstawia, się dzisiaj sprawa tzw. końca utopii, który jeszcze przed kilkunastu laty wydawał się wielu obserwatorom przesądzony i wymagający co najwyżej wytłumaczenia. Obecnie przychodzi nam raczej stwierdzać, że utopia ma się dobrze, oraz pytać, czy jest to ciągle ta sama utopia, a jeśli inna, to co decyduje o jej inności. Czym jest utopia współczesna? - tego pytania nie postawiłem sobie przed laty, a dzisiaj chcę je postawić.

Tyle wyjaśnienia. Poza tym książka niniejsza zachowała charakter swej poprzedniczki. Jest książką popularną dość szczególnego rodzaju. Książka popularna jest zwykle czymś w rodzaju streszczenia pewnej liczby książek, które popularnymi z zamierzenia nie są. Pisze się taką książkę, wybierając z naukowej literatury rzeczy najważniejsze, najpewniejsze, najbardziej elementarne. Popularyzacja jest popularyzacją czegoś.. Zadanie niniejszej pracy jest inne. Chodzi w niej nie tyle o uprzystępnienie spraw w pełni opracowanych i wyjaśnionych przez fachowców, ile o zwrócenie uwagi czytelnika na pewne problemy, które autorowi wydają się ważne, ale dyskusyjne oraz dalekie od zadowalającego rozwiązania. Literatura poświęcona utopiom jest (nie w naszym, co prawda, kraju) ogromna i bez jej przynajmniej częściowego wykorzystania nie mógłbym tej książki napisać. Przyznaję wszakże, iż raczej proponuję pewien punkt widzenia,

9