00390

ś

f

Rewolucji, którzy sami przybierają nierzadko pozy rzymskich republikanów.

Ale na tym nie kończą się dzieje tej utopii. Fryderyk Schiller w Listach o estetycznym wychowanuTcztu*--, \vieJca (T195) jako jeden z pierwszych, lecz nie jedyny, nadaLmitowLszczgśliwej Grecji zabarwienie wyraźnie antykapilalislycznejącząc go z krytyką podziału pra-cj^^poleczeiistwą, w którym jednostka jest tylko trybem wielkiego mechanizmu. Ńic^lTdżfnte łączy,' każdy krząta się wokoTswoicłrspraw i nie troszczy się o innych. Miejsce obyczajów zajęła martwa litera prawa, miejsce uczuć kalkulacja. Co innego Grecja! Tam każ-^ da jednostka cieszyła się niezależnym życiem, lecz kiedy trzeba było, tworzyła jedność z innymi. Tam istniała prawdziwa moralność, tam istniało prawdziwe człowieczeństwo. Schiller próbował uporać się w ten sposób z konkretnymi problemami swojej epoki. Zbuntowany przeciwko społeczeństwu niemieckiemu, odrzucił także francuskie rozwiązania rewolucyjne, polityczne, szukając zbawienia w sztuce. Grecja objawiała .się,iakomcieleśnienie piękna i harmonii.

W tej roli żyje ona po dziś dzień w świadomości wielu humanistów, którzy szukają w niej ucieczki od targanego sprzecznościami świata. Można w niej znajdować wartości bardzo różne. Stały jest tylko sam akt myślowego powrotu, marzenia o świecie doskonałym, który istniał kiedyś w przeszłości.

Dla romantyków tego rodzaju.utopią było często jskie ś r e dni o w Fe czeT^B^ło ono "także- utopia" konserwatystow^iCrwszei ipołowy XIX wieku. Krytyce rewolucji i burżuazyjnego społeczeństwa, jakie się z niej wyłoniło, towarzyszyły przeważnie próby stworzenia pociągającej wizji feudalizmu w czasach jego rozkwitu, kiedy to ludzie żyli jeszcze

życiem prawdziwym, zdolni byli do wielkich czynów, nie znali interesowności i kramarstwa, zawiści i egoizmu. Zbędny był wtedy wszelki przymus, ponieważ istniały zdrowe obyczaje. Nie istniały konflikty między klasami. Panowie byli prawdziwymi ojcami dła swoich włościan, którzy..także, odnosili- się do swoich-panów 7miłością. Miasta nie wywierały jeszcze na ludność swego demoralizującego wpływu; ludzie żyli w intymnym związku z przyrodą. Zwłaszcza romantyka" nie^ miecka uciekała się cffętnie do takich idealizacji wieków średnich, które stawały się w ten sposób przeciwwagą obrzydłej teraźniejszości skażonej przez niezgodę i interesowność.

Poniektórzy poeci szukali w średniowieczu wz&i. rów wzniosłości, które można było przeciwstawić przyziemnemu światu. Dla konserwatywnych publicystów politycznych było to przeważnie poszukiwanie pewnego modelu dobrego ustroju przeciwstawnego we wszystkich swoich szczegółach modelowi społeczeństwa burżuazyjnego, jakim była zwłaszcza porewolu-cyjna Francja.

Ta sama romantyczna epoka wydała wszakże inną jeszcze "utopię czasu przeszłego, w której znalazły wy-"raz odmienne aspiracje. Ideał sprawiedłi

umieszczała ona nie w średniowjeczu,..le

'kiedy,nie ukształtował"się_"ieszcze.przywilej feudalńp "rlud-żył -w- stanie, d omn ieman ej. pierwótńejTównóści^ Utopia ta odegrała, szczególnie .wielką rolę w. kształto

<wia.aztwa,

wy! przed wieki - pisał polski historyk romantyczny, Joachim Lelewel - przed zaprowadzeniem w okolice Wisły chrześcijaństwa, był wszystek lud wolny, stan

99