0047

Demokracja i autorytaryzm we współczesnym świecie 6. Autorytaryzm skonsolidowany

W przeciwieństwie do autorytaryzmu ułomnego, autorytaryzm skonsolidowany oznacza wzajemne dostosowanie wszystkich elementów reżimu politycznego: wartości i norm odnoszących się do uzyskiwania i sprawowania władzy z rozwiązaniami instytucjonalno-proceduralnymi i zachowaniami politycznymi. Aksjologiczną podstawą autorytaryzmu jest negacja wartości oraz instytucji demokracji liberalnej: konieczności przestrzegania praw politycznych i wolności obywatelskich, podziału władzy oraz ograniczenia jej arbitralności, rządów prawa, uznania autonomicznej wobec państwa (lecz nie prywatnej) sfery społeczeństwa obywatelskiego, pluralizmu kulturowego i politycznego oraz nieskrępowanej, zinstytucjonalizowanej rywalizacji politycznej. W ich miejsce autorytaryzm proponuje przyporządkowanie jednostek szerszym grupom społecznym, do których przynależą (klasie, wspólnocie wyznaniowej, narodowi, rasie), konieczność stworzenia i utrzymania ładu społecznego - także za pomocą represji wobec wszystkich, którzy go naruszają, w tym zwłaszcza tych, którzy ustawiają się w opozycji wobec systemu lub rządzących - koncentrację władzy oraz, co wydaje się najistotniejsze, bezalternatywność polityczną (zmiana polityki może być jedynie wyrazem woli ośrodka przywódczego, który - nie ponosząc odpowiedzialności przed kimkolwiek, „prócz Boga i historii” - samodzielnie decyduje o celach i środkach politycznych). Zanegowanie wartości i instytucji demokracji liberalnej, w tym zwłaszcza instytucji przedstawicielstwa, umożliwia realizację zadań szczególnych (zdobycia „przestrzeni życiowej”, zbudowania społeczeństwa bez-klasowego, stworzenia „prawdziwej władzy ludu”, nadania normom religijnych statusu norm prawnych, podziału na obywateli „pierwszej” i „drugiej” kategorii itd.).

Przykłady autorytaryzmu skonsolidowanego to - w perspektywie historycznej -przede wszystkim ideologicznie zorientowane dyktatury określane jako totalitarne: nazizm i komunizm. O ile jednak totalitaryzm hitlerowski przetrwał tylko do 1945 r.,

0    tyle widmo komunizmu krążyło po Europie (choć tylko Środkowo-Wschodniej

1    Wschodniej) do przełomu lat 80. i 90. Odrzucający wartości, zasady i procedury demokracji liberalnej komunizm przechodził różne stadia rozwojowe, przez cały czas jednak zachowując główne pryncypia ustrojowe: jednolitość władzy państwowej, kierowniczą rolę partii oraz zakaz działania opozycji. Najbardziej wynaturzone cechy komunistycznej dyktatury ujawniły się ZSRR (Archipelag „Gułag”, polityczna rola tajnej policji, zanik praworządności, kult jednostki), w Chinach w trakcie „rewolucji kulturalnej” oraz w Kambodży podczas ludobójczych rządów Czerwonych Khmerów blatach 1975-1978. Ten typ systemu politycznego reprezentują nieliczne już

43