0056

Systemy polityczne współczesnego świata

polityczna, która dąży do zdobycia władzy publicznej lub stara się ją utrzymać nie tylko metodami demokratycznymi (mechanizm wyborczy), ale również przy wykorzystaniu całkiem odmiennych instrumentów i metod, takich jak np. rewolucyjny przewrót, ideologiczna racjonalizacja legitymacji, stosowanie przemocy i terroru, plebiscytarny lub symboliczny charakter elekcji. W ten sposób oczywiste staje się, że tym, co łączy partie polityczne w reżimach demokratycznych i niedemokratycznych (quasi-demokratycznych), jest dążenie do zdobycia władzy ewentualnie jej utrzymania, środki zaś temu służące mogą być różnorodne i „jakościowo” odmienne z racji uznawanych w określonym układzie wartości i sposobów legitymowania władzy.

W pewnych sytuacjach, określmy je mianem rewolucyjnych (np. tworzenie nowego ustroju politycznego, przewrót polityczny, zamach „pałacowy”), pojawiają się dość często organizacje, których liderzy świadomie unikają nazwania ich mianem partii politycznej, a w ich nazwie pojawiają takie określenia, jak np. „ruch”, „kongres”, „porozumienie”, „konwencja”. Powód tego wydaje się dość prosty. Chodzi nie tyle o akcentowanie tego, co dzieli różnorodne grupy społeczne, ale raczej tego, co łączy. Z reguły tożsamość takiej organizacji budowana jest na podstawie kryterium negatywnego, a więc np. stwierdzenia, że różnorodne grupy społeczne łączy niechęć do istniejącego reżimu politycznego i jest to cel zasadniczy, który wymaga od uczestników odsunięcia na plan dalszy interesów sekcjonalnych, jeżeli oczywiście istnieją. Przykładem mogą być organizacje polityczne, które kierowały procesem wyzwalania się krajów afrykańskich spod zależności kolonialnej (lata 60.), a po uzyskaniu niepodległości przekształciły się w ugrupowania dysponujące monopolem w zakresie sprawowania władzy (np. w Ghanie w latach 1960-1966, Malawi, Tanzanii czy Gwinei). Taka „monoorganizacja” winna zostać uznana za partię polityczną, ale z natury rzeczy różni się, i to dość znacznie, od konwencjonalnego sposobu definiowania tego typu organizacji w ramach procedur demokratycznych. W niektórych krajach Europy Wschodniej i Centralnej dominująlcą rolę w procesie przejmowania władzy z rąk komunistów odegrały tzw. organizacje typu „forum” (np. Forum Obywatelskie w Czechach, „Solidarność” w Polsce czy „Sajudis” na Litwie), koalicje różnorodnych sił politycznych, których zasadniczym celem stało się obalenie istniejących reżimów. W obu przypadkach ugrupowania te wypełniały na pewno funkcje typowe dla partii politycznych (przejmowanie władzy), ale ze względu na charakter i rozmiar przeobrażeń, którymi kierowały, musiały posługiwać się niejednokrotnie metodami daleko odbiegającymi od klasycznej alternacji władzy znanej w demokracjach. Wypełniały one określone zadania o charakterze programowym i to stanowiło zasadniczy element tożsamości tych grup. Fakt zdobycia czy przejęcia władzy stanowił prostą kon-