009 9

16 akroamatyczna metoda nauczania dzonc u ogółu dzieci i młodzieży w stosunku do stopnia rozwoju tych cech u ogółu dzieci i młodzieży w poprzednich okresach historycznych. Wyniki badań wykazują, że obecnie szczególnie duże jest przyspieszenie rozwoju fizycznego, tak więc w kolejnych pokoleniach następuje szybsze dojrzewanie oraz większy przyrost wagi i wzrostu dzieci i młodzieży, przy czym w ciągu ostatniego stulecia różnica podniosła się do 3 lat. Mniej jest danych z badań, które by potwierdziły przyspieszony rozwój psychiczny, zależy on bowiem nie tylko od czynników wewnętrznych (genicznych), lecz także od wpływów zewnętrznych (-• ćwiczenie, nauczanie), które są regulowane przez środowisko w sposób bardzo zróżnicowany. Sprawa a.umysłowej wymaga badania, które lepiej wyjaśnią to zjawisko, a zarazem dostarczą przesłanek niezbędnych do podejmowania decyzji w sprawie organizacji szkoły oraz programów’ i metod nauczania.

akroamatyczna metoda nauczania (gr. akró&ma — wykład], dawna nazwa metody -* wykładu; sposób nauczania oparty na słownym przekazywaniu słuchaczom wiedzy w gotowej do przyswojenia postaci; zbyt częste stosowanie tego sposobu prowadzi do biemośd uczących się i do -♦ werbalizmu. A.m.n. może występować na niższych szczeblach nauczania jako opowiadanie lub opis, na wyższych — jako wykład konwencjonalny, problemowy lub kon-wersatoryjny.

aksjologia (gr. dxios — godny, cenny, logos — nauka), nauka o wartościach, teoria -* wartości. A. ogólna zajmuje się badaniem wartości, ich hierarchii i systemów, a. szczegółowa — jako dziedzina zainteresowania poszczególnych dyscyplin — rozpatruje związane z nimi wartości: moralne, estetyczne, ekonomiczne, poznawcze.

aksjologia pedagogiczna, jedna z odmian aksjologii szczegółowej, zajmująca się — jako dział pedagogiki ogólnej — tymi wartościami, które wychowanie ma zaszczepić w wychowankach.

aktualizacja w nauczaniu, jedna z zasad wiązania nauki szkolnej z życiem; może przejawiać się jako: 1) konfrontacja wydarzeń historycznych (historia literatury, historia, nauki przyrodnicze, technika i in.) z wydarzeniami współczesnymi oraz wyszukiwanie elementów i związków podobnych oraz różnych, 2) konfrontacja wydarzeń współczesnych z wydarzeniami historycznymi, 3) konfrontacja wydarzeń współczesnych (polskich lub obcych) z innymi wydarzeniami współczesnymi, 4) konfrontacja wiedzy’ czerpanej z książek i innych źródeł z aktualnymi przejawami żyda. A.w.n. sprzyja rozumieniu i utrwalaniu wiedzy, jej -* transferowi na nowe obszary oraz jej zastosowaniom teoretycznym i praktycznym.

aktyw (od łac. actitus — czynny), ta część członków’ grupy (kolektywu), organizacji, która przejawia najwięcej inicjatywy w podejmowaniu zadań przez grupę i wytrwałośd w ich realizacji. A. ma duży wpływ na kształtowanie się

alfabet 17

opinii w grupie, organizacji, klasie czy szkole, jeśli więc kierownictwo umiejętnie współdziała w jego tworzeniu i pozyskaniu do współpracy — może oddać nieocenione usługi w działalności wychowawczej. Wyróżnia się a. formalny, obejmujący osoby powołane oficjalnie do pełnienia różnych funkcji organizacyjnych, i a. nieformalny, który tworzą osoby znaczące w grupie; należy unikać sytuacji, w których osobom znaczącym i wywierającym rzeczywisty wpływ na grupę zamyka się dostęp do a. formalnego. Na znaczenie a. w kolektywie i potrzebę współpracy z nim szczególną uwagę zwracał A.S. Makarenko.

aktywacja, stopień pobudzenia -* ośrodkowego układu nerwowego, sięgający od minimum pobudzenia do pobudzenia skrajnego. Poziom a. mówi

0    intensywności przeżyć intelektualnych i emocjonalnych.

aktywizacja uczniów, ogół poczynań nauczycieli i uczniów zapewniających uczniom odgrywanie czynnej roli w realizacji zadań nauczania i wychowania. Postulaty a.u. wyraża zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym. A.u. jest warunkiem efektywności tego procesu. Może się ona przejawiać w szkole w dziedzinie poznawczej, wytwórczej, w działalności społecznej i kulturalno-artystycznej młodzieży. A.u. sprzyja opanowaniu wiedzy w toku samodzielnego rozwiązywania zagadnień praktycznych i teoretycznych oraz posługiwania się nią w zadaniach różnego typu, przyczynia się również do rozwijania zainteresowań i postaw twórczych młodzieży.

aktywność: 1) w biologii ogół czynności organizmu w celu zaspokojenia jego potrzeb życiowych; 2) w psychologii właściwość indywidualna jednostki polegająca na większej niż u innych częstości i intensywności jakiegoś rodzaju działań. Szczególną cechą a. ludzkiej jest udział w zmienianiu otoczenia przyrodniczego i społeczno-kulturowego, stosownie do ludzkich potrzeb, celów

1    ideałów. Wyróżnia się a. społeczną, która przejawia się w pracy wytwórczej, działalności społeczno-kulturalnej, w sporcie i zabawie, a. intelektualną, która ma czasem miejsce w szkole, w pracy naukowej i w ogóle w samodzielnym rozwiązywaniu nowych problemów, a. amatorską, podejmowaną przez niezawodowców w różnych dziedzinach sztuki i techniki.

aktyw uczniowski, grupa najbardziej czynnych uczniów w klasie, w szkole, inspirująca i organizująca działalność kolektywu klasy, szkoły, organizacji młodzieżowej.

aleksja (gr. a — nie, Uksis — czytanie], zaburzenie mowy wyrażające się niemożnością czytania; przyczyną a. jest uszkodzenie lewej półkuli mózgowej, uniemożliwiające powiązanie danego dźwięku z prawidłowo rozpoznawaną literą. Obok a. pełnej, tj. całkowitego braku umiejętności czytania, może występować dysleksja, czyli częściowa utrata umiejętności czytania.

alfabet, pełny zbiór znaków danego systemu pisma ułożony w porządku

Z Słownik pedagogiczny