0100

Systemy polityczne współczesnego świata

jest w dużym stopniu warunkowane pojawieniem się odmiennych koncepcji demokracji. Pojawienie się np. modelu partii masowej to nie tylko proces przystosowania się organizacji politycznych do nowych warunków społeczno-politycznych, ale również próba zweryfikowania dotychczas akceptowanego mechanizmu funkcjonowania systemu demokratycznego. Ulegają modyfikacji i zmianie zarówno aksjologiczne, jak i organizacyjne parametry demokracji jako określonego układu sprawowania władzy.

Zanim przejdziemy do scharakteryzowania tych trzech podstawowych typów partii politycznych, warto wskazać na pewne założenia, które stanowią istotę interesującego nas schematu klasyfikacyjnego.

Po pierwsze, partie polityczne, jak już wcześniej wspomnieliśmy, muszą adaptować się do środowiska i proces ten przybiera z reguły formę zmian stopniowych. Środowisko to tworzy z jednej strony pewien układ zachęt, szans i możliwości, które partia będzie starała się wykorzystać w celu optymalizacji własnego systemowego położenia, a z drugiej - konstytuuje ograniczenia, które również muszą być brane pod uwagę. Tak więc społeczno-polityczne i instytucjonalne właściwości środowiska wyznaczają partii strukturę potencjalnych możliwości i ograniczeń. Partia, która nie potrafi czy też nie chce uznać tych realiów, staje się nieefektywna. Wyodrębnienie tych trzech typów partii, a precyzyjniej mówiąc - faz w ich rozwoju, opiera się właśnie na uwzględnieniu zmian zachodzących w otoczeniu i potencjalnych zdolności poszczególnych ugrupowań do adaptowania się do zmieniających warunków oraz stylu, w jakim to następuje.

Po drugie, nie można poddawać się całkowicie tej deterministycznej wizji, gdyż należy pamiętać, że fakty społeczne jako takie nie mogą automatycznie wywołać zmiany w partii politycznej. Tak więc, by zmiana w otoczeniu miała wpływ na zmianę partii, musi zostać odebrana przez elity partyjne, których zadaniem jest ocena prawdopodobieństwa jej oddziaływania na sytuację partii. Ten odbiór zmiany społecznej przez elity partyjne należy traktować jako zmienną pośrednią, ulokowaną między obiektywnymi faktami a reakcją partii na te fakty. Przekonanie to opiera się na idei racjonalnego wyboru. Zmiana czy też ewolucja partii politycznej pozostaje do pewnego stopnia efektem świadomej decyzji, racjonalnego wyboru, a jej źródła tkwią niejednokrotnie w samej partii jako organizacji, wynikają z wewnętrznej dystrybucji władzy.

Po trzecie, klasyfikacja opiera się na założeniu, że partii nie można traktować jako unitarnego aktora, ponieważ występują w jej ramach, o czym wcześniej pisaliśmy, trzy odrębne poziomy (subsystemy): party on the ground, party in public office oraz party in central office. Właśnie charakter powiązań między nimi staje się jedną z zasadniczych zmiennych wyznaczających właściwość każdego z typów partii.