0255

Przebieg potencjału czynnościowego komórki mięśniowej serca różni się wyraźnie od potencjału czynnościowego komórki nerwowej (rozdz. 10.2) lub mięśnia szkieletowego. Po gwałtownej depolaryzacji błona przepoiaryzowuje się, tak że potencjał wewnętrznej strony błony przyjmuje na chwilę wartość do + 20 mV. Stan przcpolaryzowania utrzymuje się przez dłuższy czas (około 150 ms), potencjał utrzymuje się na poziomie +20 do —10 mV (tzw. plateau), po czym spada i błona repolaryzuje się do stanu spoczynkowego — 90 mV. W stanie pobudzenia włókno jest niepobudliwc, nawet przez bodźce ponadprogowe, przez okres zwany refrakcją bezwzględną RB fryc. 13.12zz). Po tym okresie następuje znacznie krótszy czas zwany refrakcją względną RW, komórka staje się pobudliwa, ale bodźce muszą przekraczać wartość progową.

Można też badać potencjał czynnościowy w różnych miejscach na powierzchni serca (w doświadczeniach na sercu żaby). W tym celu jedną mikroeleklrodę umieszcza się w badanym miejscu powierzchni serca, a drugą wkłuwa do mięśnia. Przebieg zmian potencjału podczas pobudzenia serca jest wtedy podobny do potencjału czynnościowego pojedynczego włókna (ryc. 13.12a). Niemniej potencjały czynnościowe odbierane z różnych części serca wykazują pewne różnice. Potencjał czynnościowy koniuszka serca ma np. krótszy okres repolaryzacji od podstawy serca. W odmienny sposób przebiega potencjał czynnościowy węzła zatokowo-przedsionkowego (ryc. 13.12b). Potencjał spoczynkowy węzła za-tokowo-przedsionkowego nie utrzymuje się na stałym poziomie, a stopniowo rośnie, dzieje się tak, jakby błona wykazywała pewną upływność. Gdy potencjał błonowy osiągnie na skutek tego wartość progu pobudliwości około —55 mV, następuje depolaryzacja, po czym przepolaryzowanie bez charakterystycznego dla mięśnia sercowego plateau i powrót do stanu wyjściowego; następnie cykl się powtarza. Węzeł zatokowo-przedsionkowy zachowuje się podobnie do układu wykonującego drgania relaksacyjne. W rytmie tych drgań pobudzane jest serce i w ten sposób węzeł ten wypełnia swoją rolę rozrusznika serca (pacemakcr).

13.7.3. Przewodzenie pobudzenia

Stan pobudzenia przemieszcza się wzdłuż włókna nerwowego lub mięśniowego. Dzieje się tak za pośrednictwem różnic potencjałów powstałych lokalnie na powierzchni błony. Miejsce pobudzenia jest ujemne, nic pobudzone — dodatnie (ryc. 13.13). Jony wprawione w ruch wzdłuż linii pola elektrycznego repolaryzują miejsca pobudzone, a depolaryzują sąiiednie. Potencjał czynnościowy zostaje wyzwolony w sąsiedztwie miejsca, gdzie zdążył wygasnąć. W ten sposób stan pobudzenia przemieszcza się wzdłuż włókna komórki. Prędkość przewodzenia pobudzenia zależy od rodzaju komórki (2-4 m/s w przedsionkach serca, 0,02 m/s w układzie przedsionkówo-komorowym).

Przemieszczanie się stanu pobudzenia wzdłuż włókna nerwowego można badać rejestrując zmiany potencjałów między dwoma punktami na powierzchni błony. Ideę takiego badania przedstawia ryc. 13.13.

Faza I — pobudzenie nie doszło jeszcze do elektrod, nie ma między nimi różnicy potencjałów, wskazanie przyrządu 0. Faza Ił — pobudzenie znalazło się pod elektrodą 1, przyjmuje ona potencjał ujemny w stosunku do elektrody 2, przyrząd wychyla się w jedną stronę. Faza Ił! — pobudzenie znalazło się między elektrodami, brak różnicy potencjałów między elektrodami, przyrząd wraca do 0. Faza IV — pobudzenie znalazło się pod elek-

262