0276

działanie lecznicze, lecz większe natężenia mogą prowadzić do zaburzeń czucia i porażeń nerwowych, zwykle przejściowych. Zaobserwowano, że niektóre zmiany narządowe zachodzą na drodze nerwowej; np. przy nadiwiękawianiu splotu szyjnego występowały zaburzenia czynności serca. Działanie ultradźwięków na gruczoły wydzielania wewnętrznego wywołuje zaburzenia hormonalne (np. cyklu miesięcznego u kobiet) i in., zaś duże natężenia mogą prowadzić do zmian zwyrodnieniowych w tych narządach. Podobne zmiany stwierdzano w pewnych warunkach również w nerkach. Stosunkowo łatwo może dojść do uszkodzeń narządów zmysłowych, zwłaszcza oka. Ultradźwięki mogą czasem pobudzać nowotwory do szybszego rozwoju.

Zastosowanie ultradźwięków w medycynie. Terapia. Obecnie główną domeną leczniczego zastosowania ultradźwięków są różne zaburzenia narządu ruchu i tkanki łącznej oraz nerwów obwodowych. Unikamy raczej w terapii nadźwiękawiania narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej. Przeciwwskazane jest leczenie ultradźwiękami np. w ciąży, w stanach nowotworowych, chorobach gorączkowych, czynnej gruźlicy, u dzieci i młodzieży. Czynione są również próby użycia silnie zogniskowanych wiązek tych fal, o bardzo wielkich natężeniach (np. 1400 W/cm²), do niszczenia patologicznych ognisk w głębi tkanek.

Ryc. 15.1. Przykład zastosowania ultradźwięków w diagnostyce. Schemat badania oka przy użyciu jednowymiarowej metody impulsowo-echowej (prezentacja A).

U dołu widoczny jest obraz ech (echogram) powstałych po odbiciu impulsów wysłanych z głowicy generatora na powierzchniach rozgraniczających ośrodki o różnej impe-dancji akustycznej. W przypadku niektórych zmian patologicznych oka, np. od-warstwienia siatkówki, obecności guza nowotworowego, widoczne są w odpowiednich miejscach dodatkowe echa.

Diagnostyka ultradźwiękowa. Oparta jest głównie na zasadzie echolokacji, tj. wykorzystaniu zjawiska odbicia (echo) impulsów ultradźwiękowych od powierzchni rozgraniczających ośrodki różniące się wartością impedancji akustycznej. Czasem metody te umożliwiają wykrycie nawet takich zmian w tkankach (zwłaszcza miękkich), jakie ze względu na małe różnice pochłaniania promieni X, byłyby w obrazie rentgenowskim niewidoczne. Poza tym sposoby te są znacznie bezpieczniejsze dla pacjenta niż stosowanie promieniowania jonizującego. Najczęściej używane są dwie metody diagnostyki ultradźwiękowej: prezentacja A i B.

Prezentacja A (A-skopia). Jest to jednowymiarowa metoda impulsowo-echowa, czasem zwana też echoskopową. Głowica aparatu wysyła impulsy ultradźwiękowe do badanej części ciała. Po odbiciu na warstwach granicznych (zależnym od współczynnika refleksji R) impulsy te wracają do detektora, którym jest przeważnie ta sama głowica, działająca w tym momencie na zasadzie prostego zjawiska piezoelektrycznego. Impulsy ultradźwiękowe zamieniane są na elektryczne i uwidaczniane na oscyloskopie (ryc. 15.1), co pozwala zmierzyć czasy ich przebiegu między poszczególnymi warstwami; znając zaś prędkość rozchodzenia się fali możemy wnioskować o odległościach między powierzchniami

283