096 097

RołdiUllX

ki. w które) czynnik społeczny reprezentowany przez parlament wywiera! wpływ na rządy I dzlalalnoić administracji. Należy też użwladomlć sobie, że słowo -republika" jest rożnie rozumiane. Wiadomo, że republikami nazywano kantony szwajcar-skle. stany Ameryki Północnej po proklamowaniu w 1776 roku niepodległości oraz ich federacji w postaci Stanów Zjednoczonych czy polsko-litewską Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Pojęcie -republiki' w rozumieniu dzisiejszym wiąże się z Francją. 1 Republika Francuska istniała w latach 1799-1804. II - 1848-1851. III -1875-1940. IV - 1946-1958. a aktualna V istnieje od 1958 roku. od Konstytucji gaulłistowsklej. Wszystkie te republiki pomimo wspólnej nazwy znacznie się od siebie różniły. Np. Rzeczpospolita czy Szwecją reprezentowały porządek feudalny, a Stany Zjednoczone czy Francja - burźuazyjny. Można - upraszczając sprawę - powiedzieć, że zmiany w Swlede. upadek wielu państw, np. Polski, czy zjednoczenie państw niemieckich w XUC wieku itd. przyczyniły się do ukształtowania różniących się od siebie modeli administracji, często mając swe źródła w epoce Oświecenia stwarzające) punkt wyj. Seta do poszukiwań nowego, w założeniu lepszego, urządzenia Świata, w tym także usprawnienia funkcjonowania państwa i jego administracji.

Model angielski

Celowo nie mówi się o modelu brytyjskim - bo choć monarcha, parlament, gabinet obejmowały od 1707 r. Zjednoczone Królestwo, czyli Anglię. Walię I Szkocję, to administracja centralna i terenowa były zorganizowane w sposób różniący się. odrębnie dla Anglii I Szkocji. Do dzIS Istnieją odrębnoSd sytemu prawnego, sądowego czy administracji terenowej w Szkocji. W dodatku przekazanie Szkocji I Walii czętd uprawnień ustawodawczych w 1997 roku powiększyło odrębnoSd administracji. Zdajemy sobie sprawę z określonych i występujących dziS dążeń do podkreślenia odrębnoSd czy nawet pełnego uniezależnienia się Szkocji, znamy sytuację w Irlandii Północnej, a więc celowo mówi się nie o systemie brytyjskim, lecz angielskim.

Osiemnastowieczna Anglia po Rewolucji 1688 roku miała system parlamentarno-gabinetowy. Ministrowie tworzący rząd obradowali jako .gabinet Jego Królewskiej MoScl' 1 byli powoływani oraz odwoływani przez monarchę. Król stopniowo traci! wpływ, a wzrastała odpowiedzialność polityczna rządu przed Izbą Gmin. Izba mogła przez wyrażenie wotum nleufnoSd doprowadzić do dymisji rządu, rozpisania nowych wyborów itd.. a więc uzależnienia rządu od zdania elektoratu. Odpowiedzialność rządu była solidarna, zmiany w zasadzie dotyczyły całego rządu. Jut w XVIII wieku monarchowie wycofali się z bezpośredniego udziału w życiu politycznym, a nawet z obecności na posiedzeniach gabinetu. Szefem władzy wykonawczej został premier. Silna pozycja premiera, podobnie jak rozdział pojęć -rządu' 1 -gabinetu", do dzii jest wyraźnym rysem charakterystycznym angielskiego modelu. Rząd składa się z wielu, często kilkudziesięciu ministrów, a gabinet z około dwudziestu ministrów 1 członków gabinetu, czyli szefów ważniejszych resortów, jak np. sprawie dliwoSct. skarbu, spraw zagranicznych. Skład gabinetu to stall członkowie I członkowie okazjonalni, zapraszani na obrady w razie rozpatrywania spraw związanych z kierowanym przez nich resortem czy działem administracji. Pozostali członkowie rządu.

■

z reguły nazywani ministrami młodszymi lub parlamentarnymi podsekretarzami stanu, zastępują właściwych ministrów w określonym zakresie, np. spraw politycznych. Obok parlamentarnych podsekretarzy stanu, którzy zmieniają się wraz z całym rządem, istnieją sekretarze stall, będący najwyższymi urzędnikami ministerstw I zawodowcami, zachowującymi swoje stanowiska po zmianie większości parlamentarne).

W końcu XVIII wieku zaczęła kształtować się zawodowa administracja. W XIX wieku wprowadzono gwarancje stabilizacji stosunku służbowego urzędników Korony. Powstała służba cywilna. Można wspomnieć, że na tworzenie się i zasady działania CMI Senrtce miały wpływ doświadczenie I wzory administracji prywatnej. Np. Kampania Wschodnioindyjska od 1764 roku aż do 1858 roku sprawnie administrowała Indiami I wyspami Oceanu Indyjskiego. Administracja terytorialna oparta była w XVIII wieku I Jest do dziś na pełnym samorządzie terytorialnym (Local Self-Go-vemment), który trochę różni się od samorządu terytorialnego w Europie kontynentalnej. Angielski samorząd nie Jest traktowany Jako forma udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych z woli władz centralnych I w ramach stworzonych przez centralę, ale Jest naturalną instytucją polityczną, a nie tylko administracyjną. Łączy Jak gdyby w sobie idee parlamentaryzmu w skali lokalnej i działa najczęściej bez równoległego występowania przedstawicieli administracji rządowej w terenie. Jego zadania są wyliczone enumeratywnie, czyli nie ma domniemania właściwości, tak Jak to Jest w rozwiązaniach wielu innych państw. W hrabstwach, na które dzieli się Anglia, od dawna organami samorządu oraz sądownictwa w drobnych sprawach byli sędziowie pokoju. Byli oni formalnie powoływani przez króla, ale ich podległość centralnej administracji była minimalna. Z reguły byli bogatymi właścicielami ziemskimi zamieszkałymi w hrabstwie 1 pełnili obowiązki swoje bez wynagrodzenia. W 1835 roku w miastach i w 1888 roku w hrabstwach wprowadzono rady pochodzące z wyborów I oddzielono Je od wymiaru sprawiedliwości. W 1894 roku powołano rady okręgowe. Rady działały na plenach I przez komisje mogły upoważniać zawodowych urzędników do wydawania decyzji w przyznanym Im zakresie działania. Współczesny angielski samorząd podlega nadzorowi i działa w zależności finansowej.

Osiemnastowieczna administracja poddana była kontroli sądów powszechnych -traktowano to Jako rządy prawa - ale w Anglii nie wprowadzono później sądów administracyjnych. Tzw. trybunały administracyjne są szczególnymi władzami orzekającymi w obrębie administracji państwowej i poddanymi jurysdykcji sądów powszechnych.

W Anglii długo nie dostrzegano potrzeby wyodrębniania prawa administracyjnego, a w XIX wieku nawet negowano potrzebę Jego istnienia. Traktowano Jego Istnienie np. we Francji Jako przejaw uprzywilejowania administracji i bardzo krytykowano wyłączenie dotyczących jej spraw z jurysdykcji sądów powszechnych. W latach trzydziestych dopiero zauważono, że administracja wydaje ważne przepisy ogólnie obowiązujące. Dziś najczęściej pojęcie .prawa administracyjnego' sprowadza się do przepisów. które wyłączają stosowanie ogólnych zasad prawa tworzonego przez sądy Icomnion law). Angielskie prawo administracyjne posiada węższe znaczenie niż przyjmowane na kontynencie. Związane Jest przede wszystkim z obroną obywatela.