100B59

70 4. Wymiarowanie

Jeżeli rzeczywisty wymiar przedmiotu mieści się w wymiarach granicznych, to jest on zgodny z oczekiwaniem i jest dobrze wykonany. Suma bezwzględnych wartości odchyłki górnej i dolnej jest tolerancją wymiaru (rys. 4.36). Szczegółowe informacje dotyczące wprowadzonych pojęć zawierają normy PN-EN 20286-1 oraz PN-EN 20286-2.

1*. '

II li

s

k\\\:

m

Y/////////A

Y/A

Y//A

%

ZA

i Co C V. I

■ 222

V77

yZZZZZZZZZ,

Z/Zy

ZZZZ/

77

777

777*777

Uu

c

i

|I li * &.

•§ 3. ii i

Przedmiot wadliwy

.O c 1 * € g t. 0 o. o.

11

ll i 1

Rys. 4.36. Ilustracja wymiarów: nominalnego, granicznego, tolerancji wymiaru i odchyłki [1], gdzie: A - wymiar graniczny dolny, B - wymiar graniczny górny,

D - wymiar nominalny, T - tolerancja, El, ei - odchyłka graniczna dolna,

ES, es - odchyłka graniczna górna

Odchyłki graniczne długość i podaje się bezpośrednio za wymiarem nominalnym w postaci jednego z następujących rodzajów zapisów:

-    zapis symbolowy stosuje się, gdy przewidziane jest sprawdzenie wymiarów tolerowanych sprawdzianami różnicowymi; oznacza się go dużą literą z cyfrą dla otworów (część obejmująca) i małą literą z cyfrą dla wałków (część obejmowana); litery i cyfry są tej samej wysokości co cyfry liczby wymiarowej. W zapisie litera oznacza położenie pola tolerancji, a cyfra klasę tolerancji (rys. 4.37a),

-    zapis liczbowy stosuje się, gdy przewidziane jest mierzenie tolerowanych wymiarów uniwersalnymi przyrządami pomiarowymi; zasady pisania odchyłek granicznych ilustruje rysunek 4.37b,

-    zapis symbolowo-liczbowy stosuje się, gdy wymiary z tolerancją wykonania mogą

być zarówno    sprawdzane    sprawdzianami    różnicowymi, jak    i    mierzone

uniwersalnymi    narzędziami    pomiarowymi;    symbol umowny    i    odchyłki

umieszczone w nawiasie wpisywane są za liczbą wymiarową (rys. 4.37c).

Tolerowanie może być:

-    symetryczne, gdy wartości odchyłek są jednakowe, a tylko ich znaki różne, np. 30*⁰-⁰²,

-    asymetryczne, gdy jedna z odchyłek równa się 0, np. 0 25⁺q’⁰⁵ lub 0 65_o_O25>

-    asymetryczne dwustronne, gdy wartości odchyłek są różne, np. 30$q² >

-    jednostronne, gdy obie odchyłki mają jednakowe znaki, np. 15$ 03 > 8 20$o40 •

a)    b)    c)

no_g6

	I		1 i	i i	i i
	*20H7		*20*		*2QH7{*$^m)

Rys. 4.37. Rodzaje zapisu tolerowanych wymiarów [1], gdzie: a - zapis symbolowy, b — zapis liczbowy, c - zapis symbolowo-liczbowy,

4.6.2. Zapis odchyłek granicznych wymiarów części kojarzonych (pasowanych)

Wymiar pasowania składa się z dwóch wymiarów tolerowanych: wymiaru nominalnego i tolerancji wykonania otworu oraz tolerancji wykonania wałka.

Zapis odchyłek granicznych wymiarów części kojarzonych (pasowanych) polega na tym, że odchyłki graniczne wymiarów części kojarzonych (pasowanych) podaje się w postaci ułamka bezpośrednio za wymiarem nominalnym, przy czym w liczniku podaje się odchyłki wymiaru otworu, a w mianowniku odchyłki wymiaru wałka (rys. 4.38).

		IZL
Y//	k-		%
(lu	*50H	VpS'	YJjLL

	U 50	+0&3 0 m	\1

\j»l\

2*so

Rys. 4.38. Sposoby zapisu odchyłek granicznych wymiarów części pasowanych [1], gdzie: 1 - element obejmujący (otwór), 2 - element obejmowany (wałek)

ł mi znyc i otworów

PN-EN 20286-1:1996 Układ tolerancji i pasowań ISO. Podstawy to en n ¹¹ odcjyt tkypdsfi PN-EN 20286-2:1996 Układ tolerancji i pasowań ISO. Tablice klas 'qI rano i r om. drj ich wałków

PN-ISO 1829:1996 Wybór pól tolerancji ogólnego przeznaczenia