106 107

Rozdział V

DZIENNIKARSKA ETYKA NORMATYWNA

Sama normatywność nie ma w sobie nic etycznej

Jacek Fil<

Nie mam zaufania do ludzi, którzy się rządzą zasadami, to faryzeusz

John Galsworthy

ETYKA JAKO ZGODNOŚĆ Z NORMAMI

Etyki profesjonalne, a więc i etykę dziennikarską, tradycyjnie łączy się z nor- J mami i kodeksami. Etymologia słowa „kodeks” (łac. księga, spis) wskazuje, że pretendują one do zupełności.

W skład etyki normatywnej wchodzi etyka zawodowa. Jest ona rozumiana jako zes_i norm i zasad określających, jak, biorąc za punkt wyjścia moralność, powinny zachowywać się osoby tworzące daną grupę zawodową. W takim rozumieniu tego pojęcia mówimy o etyce za wodu nauczycielskiego, etyce prawniczej, etyce urzędniczej, etyce nauczycielskiej, etyce w biznesie czy wreszcie etyce dziennikarskiej. Praktycznie niemal każda grupa zawodowa posiada wypracowany katalog zasad moralnych, który powinien obowiązywać w danym środowisku. ^{1 2 3}

Uporządkowany zespół norm etyki zawodowej nazywany jest kodeksem etycznym lub kodeksem deontologicznym danej grupy zawodowej\

Normatywny charakter etyki dziennikarskiej podkreśla prasoznawca Walery Pisarek^{4 5}. Normatywność etyk zawodowych akcentuje także Wielka Encyklopedia PWN:

Etyka zawodowa opisuje i propaguje etos zawodu, definiuje normatywnie rolę społeczną danego zawodu. Uchwalana lub potwierdzana przez stowarzyszenia zawodowe wfor-

mir kodeksów etycznych zawodu (...) wyraża utrwalone w czasie i tradycji moralne do-Ih Iihleżenia związane z wykonywaniem zawodu^s.

W jednym wszakże punkcie tak pojmowana etyka dziennikarska różni się za-ildniczo od normatywnych etyk takich zawodów, jak lekarz, psycholog, prawnik. Nic* dysponuje ona żadnymi sankcjami wobec osób, które łamią normy. Prawnik \ iy lekarz, który nie popełnił przestępstwa, ale naruszył etykę zawodową, może postać wykluczony z korporacji profesjonalnej. Dziennikarzom to nie grozi⁶. Nie muszą oni należeć do żadnych stowarzyszeń i organizacji zawodowych, a więc też nic muszą się identyfikować z ich normami.

Zasadniczy problem etyk profesjonalnych opartych na normach nie wią-łc się jednak z ich praktycznym przestrzeganiem lub nieprzestrzeganiem, lecz t uzasadnieniem norm.

W Polsce większość dziennikarzy nie należy do żadnego stowarzyszenia, a jeśli już jest jakoś zorganizowana, to w związkach zawodowych. One zaś mają zupełnie odmienne zadania i cele niż stowarzyszenia profesjonalne: bronią praw pracowniczych, a nie ustanawiają standardy etyczne. Brak silnych organizacji dziennikarskich oraz brak ich prestiżu nie sprzyja ani refleksji nad etyką dziennikarską, ani nie daje poczucia, że jest ona czymś istotnym.

Co więcej, normy odbierane są jako narzucone z góry, a nie wynikające z szerokich środowiskowych negocjacji. Mają charakter platoński, a nie sokratejski. Wewnętrzne regulaminy redakcyjne postrzegane są jako pozór dbania o cnoty dziennikarskie, bo przecież uwzględniają też interesy redakcji. Istota cnoty polega na tym, że jest ona bezinteresowna. W kodeksach i regulaminach intuicyjnie czuje się jakiś fałsz.

NORMY DZIENNIKARSKIE

Początki pogłębionej refleksji nad etyką dziennikarską sięgają przełomu XIX i XX wieku⁷. W 1900 roku w Szwecji powstał kodeks etyczny dziennikarzy, zaś w 1936 roku kodeks norm międzynarodowych, zawarty w dekalogu Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Prasowych (IUPA). Warto go przytoczyć dla pokazania, iż normy zawarte w kodeksach praktycznie są niezmienne, mimo że współczesne media i współcześni dziennikarze diametralnie różnią się od mediów i dziennikarstwa sprzed kilkudziesięciu lat.

1.    Szczególnie starannie sprawdzać prawdziwość wszystkich wiadomości

2.    Prostować wiadomości, które okazały się nieprawdziwe

3.    Uznać prawo innych do obiektywnego informowania

1

J. Filek, Filozofia jako etyka...., s. 12.

2

J. Galsworthy, Kwiat na pustyni, tłum. M. Godlewska, PIW, Warszawa 1957, s. 25.

3

⁵ S. Zakrzewski, Etyka dziennikarska, [w:J A. Niczyperowicz (red.). Dziennikarstwo od kuchni, TS Wydawnictwo, Poznań, 2001, s. 217.

4

W. Pisarek, Kodeksy etyki dziennikarskiej, (w:) Z. Bauer, E. Chudziński (red.), Dziennikarstwo

5

i świat mediów, Univcrsitas. Kraków, 2000, s. 423-434.

6

' Wielka Encyklopedia PWN, t. 8, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, ■ W7.

* LA. Day, Ethics in Media Communication, s. 47.

7

Historyczne dane zaczerpnąłem z cytowanych wyże) artykułów W. Pisarka i S. /akr/owali U'kh oraz ze .Słownika lermlnoloull medialnej".