100 101 2

Ryc. 45. Wyraz twarzy w przypadku twardziny (wg Allena. Barkera i Hinesa).

Ryc. 46. Jednostronny wytrzeszcz u 34-lctniej chorej z nadczynnością tarczycy (wg Bolechow-skiego).

W nerwobólu nerwu trójdzielnego stwierdza się bolesne punkty uciskowe w miejscach wyjścia gałązek tego nerwu z czaszki, mianowicie przy ucisku na otwory nadoczodołowy, podoczodołowy, bródkowy.

Oczy. Powieki mogą być obrzękłe, zwłaszcza w przewlekłej nerczycy, w ostrym zapaleniu kłębuszkowym nerek, w chorobie Gravesa-Basedowa, a także w przypadkach miejscowego zapalenia oraz u osób starych, w wyniku zwiotczenia tkanki podskórnej.

Mruganie powiek jest rzadkie w chorobie Gravesa-Basedowa (objaw S t e 11 w a g a): chory wykonuje mniej więcej jeden ruch powiekami na minutę zamiast 3—10 wykonywanych przez osoby zdrowe. Szpara oczna jest rozszerzona, w chorobie Grayesa-Basedowa wskutek wzmożonego napięcia powiek, zwłaszcza górnej (objaw Da 1 r y m p 1 e’a), natomiast zwężona w przypadkach porażenia mięśnia dźwigacza górnej powieki (musculus leuator palpebrae superioris) pochodzenia obwodowego lub ośrodkowego oraz w stanach chorobowych wywołujących porażenie nerwu współczulnego lub podrażnienie mięśnia zwieracza powiek (musculus orbiculariś).('Zespó\, na który się składają zwężenie szpary ocznej wskutek opadnięcia górnej powieki (ptosis palpebrae superioris), oko zapadłe (enophlhalmus) i zwężenie źrenicy jmypsis) po tej samej stronie na tle porażenia nerwujwspółczulnego, jest znany pod nazwą: „zespół H-o r a««". Spostrzega się go w przypadkach guzów śródpiersia,-ralta płur i w innych rhnmhnrh U osób starych dolna powieka może się wpuklać ku wewnątrz (entropion), tak że rzęsy drażnią spojówki, lub też na zewnątrz (ectropion), powodując zaburzenia odpływu łez i łzawienie oczu.

Ryc 47. Wytrzeszcz złośliwy (exophihalmus malignus) u 29-letniej chorej z chorobą Basedowa (wg

Bolecltowskiego).

Spojówki są blade w niedokrwistości, przekrwione zaś w nieżytowym ich zapaleniu. W przewlekłej mocznicy zapalenie spojówek może zależeć od odkładania się w nich soli wapnia (zespół zaczerwienionych oczu; red eyes synirome).

Gałki oczne mają szczególny połysk w chorobie Gravesa-Basedowa wskutek wzmożonego łzotoku i nieraz (w 30%) wykazują drżenie (nystag-mus). Białkówki gałek ocznych przybierają już bardzo wcześnie żółtawą barwę w chorobach przebiegających z żółtaczką mechaniczną oraz miąższową. Zaburzenia ruchomości gałek ocznych stwierdza się w chorobach nerwów ocznych i mięśni oczu. Na tym tle może powstawać zez.

W chorobach przebiegających ze wzmożeniem ciśnienia śródczaszkowego, np. w guzach mózgu, i w ąkromegalii czasami stwierdza się wysadzenie gałek ocznych. Nadmierne wysadzenie (w_y_trzeszcz, exophthalmus, ryc. 46, str. 100) jest znamienne zwłaszcza dla chor oby' Gravesa-Basedowa. Stwierdza się go w tej chorobie w 60—80% przypadków. Mały wytrzeszcz często łatwiej wykrywa się przy oglądaniu twarzy z boku, gdy chory kieruje wzrok ku dołowi. W wątpliwych przypadkach dla stwierdzenia wytrzeszczu oznacza się egzoftalmometrem Haertela odległość szczytu rogówki od brzegu oczodołowego. U osób zdrowych odległość ta wynosi średnio 16 mm. Niewielkie odchylenia od tej wartości nie upoważniają do rozpoznania wytrzeszczu. Badanie egzoftal-mometryczne chroni też od mylnego uznania za prawdziwy wytrzeszczu rzekomego, który zależy od rozszerzenia szpary powiekowej (objaw D a 1 r y m i -le’a) wskutek przykurczu powiek, zwłaszcza górnej. Przykurcz ten jest przy-

101