131

Analiza wykorzystania czynnika pracy 133

dukcji oraz ich ocenę według relatywnych wartości wymiennych. Posługiwanie się miernikami wartościowymi, zwłaszcza dla porównań wydajności pracy w czasie i w przestrzeni, wymaga uwzględnienia wahań cen oraz różnic w relacjach cen.

Do mierzenia wielkości produkcji mogą być także wykorzystane mierniki oparte na pracochłonności produkcji. Główną zaletą tych mierników jest porównywalność, a więc mogą być stosowane w odniesieniu do zróżnicowanych asortymentów produkcji, a jednocześnie umożliwiają agregację badanych zbiorowości.

Poziom wydajności pracy zależy nie tylko od dokładnego mierzenia wielkości produkcji, ale także od właściwego wyrażenia nakładów pracy żywej, czyli mianownika wzoru na obliczanie wydajności. Wyłaniają się tutaj dwa problemy:

-    zakres zatrudnienia, w stosunku do którego należy liczyć wydajność pracy,

-    pułap czasu, który należy uwzględnić w badaniach wydajności.

Mianownik wskaźnika wydajności pracy może być wyrażony w roboczogo-dzinach, roboczodniach, w przeciętnej liczbie robotników bezpośrednio produk-cyjnych. w przeciętnej liczbie ogółu zatrudnionych w przedsiębiorstwie, branży, gałęzi przemysłu itp. Przedmiotem badań może więc być stanowisko robocze, wydział, zakład przemysłowy czy też cała gałąź przemysłu. Przyjmuje się zasadę, że w miarę przechodzenia na coraz wyższy stopień agregacji, należy jednocześnie zwiększyć liczbę zatrudnionych. W ten bowiem sposób można dokonać oceny wpływu zmian struktury zatrudnienia na kształtowanie się poziomu, a także dynamiki wydajności pracy.

Przy analizie zespołowej wydajności pracy posługiwanie się czasem pracy jest utrudnione. Powstaje bowiem pytanie, czy nakłady pracy można utożsamiać z czasem pracy robotników bezpośrednio produkcyjnych czy też z czasem pracy ogółu zatrudnionych.

Ponadto występuje problem porównywalności jednostki przepracowanego czasu pracy przez robotników o różnych kwalifikacjach. Najczęściej w tego rodzaju analizie stosuje się uproszczenia polegające na tym. że różne nakłady pracy żywej traktuje się jako przeciętne pod względem jakości i kwalifikacji. Stąd też w praktyce wielkość produkcji odnosi się do liczby zatrudnionych robotników grupy przemysłowej a rzadziej - do ogółu zatrudnionych w danej jednostce organizacyjnej. W obecnych warunkach, gdy udział robotników w ogólnym zatrudnieniu ulega relatywnemu zmniejszeniu na korzyść innych grup a zwłaszcza pracowników inżynieryjno-technicznych, posługiwanie się miernikiem liczby zatrudnionych ogółem jest bardziej prawidłowe. Wykorzystywanie w procesach wytwórczych wysoce skomplikowanych urządzeń technicznych