136

przemiany alotropowej A₃ oraz w stanie ciekłym. Powoduje silną kruchość stali oraz jest przyczyną występowania wielu wad materiałowych.

Azot tworzy z żelazem również roztwory międzywęzłowe. W temperaturze otoczenia występuje w postaci azotków Fe₂N i Fe^N. Azot polepsza własności wytrzymałościowe, a pogarsza plastyczne, ponadto potęguje kruchość odpuszczania i skłonność do starzenia, zwłaszcza w stalach odkształconych plastycznie.

Klasyfikacja stali niestopowych konstrukcyjnych według własności i zastosowania zgodnie z PN-91/H-01010/03, dostosowaną do Euronorm wyróżnia następujące klasy jakości:

-    stale    niestopowe    podstawowe,

-    stale    niestopowe    jakościowe,

-    stale    niestopowe    specjalne.

Stale niestopowe podstawowe są wytwarzane w procesie stalowniczym bez    dodatkowych    zabiegów    i    spełniają    określone

warunki.Wyroby z tych stali nie są przeznaczone do obróbki cieplnej, z wyjątkiem wyżarzania odprężającego, sferoidyzu^ącego i normalizującego. Własności określone w normach przedmiotowych wyrobów w stanie walcowanym na gorąco lub wyżarzonym odprężająco, sferoidyzująco i normalizująco powinny odpowiadać pewnym wartościom granicznym - tablica 14.2

Stale niestopowe jakościowe są stalami bez określonych wymogów (w zakresie własności mechanicznych) dla stanu obrobionego cieplnie (z wyjątkiem wyżarzania) lub też wymagań pod względem zanieczyszczeń wyrobu wtrąceniami niemetalicznymi.

Ze    względu na warunki    zastosowania    wyrobów    ze    stali

jakościowych ich wymagania jakościowe są wyższe w stosunku do stali podstawowych. W związku z tym wymagają ściślejszego przestrzegania technolog! produkcji.

Stale konstrukcyjne niestopowe specjalne są to stale o wyższych wymaganiach w porównaniu do stali jakościowych. Charakteryzuje je wyższy stopień czystości, w szczególności w odniesieniu do wtrąceń niemetalicznych. W większości przypadków stale te są przeznaczone do ulepszania cieplnego lub hartowania powierzchniowego. Do tych stali zalicza się stale o następujących cechach :

-    szczególnie niskiej zawartości wtrąceń niemetalicznych,

-    wymaganej hartowności; wymaganej grubości utwardzenia powierz-powierzchniowego; twardości w stanie hartowanym, hartowanym i odpuszczonym lub utwardzonym powierzchniowo,

-    wymaganej udarności w stanie ulepszonym cieplnie.

Klasyfikację stali konstrukcyjnych niestopowych z podziałem na główne klasy jakościowe, w których stale te dodatkowo podzielono na grupy lub podklasy wg własności i zastosowania, zamieszczono w tablicy 14.3.

Znak gatunku stali konstrukcyjnych niestopowych podstawowych oznacza się zwykle literami St, po których następuje zwykle liczba porządkowa. Znak stali może być uzupełniony o dodatkowe litery, np.: literę S, oznaczającą, że stal jest spawalna itp.

Znakowanie gatunków stali niestopowych jakościowych i specjalnych porządkuje norma PN-93/H-84019 dostosowana do ISO. Znak gatunków stali składa się z liczb, które mogą być uzupełnione literami. Liczby określają przybliżone średnie zawartości węgla w setnych częściach procentu. Litery po liczbach oznaczają:

G - stal o podwyższonej zawartości manganu,

A - stal o podwyższonej czystości w zakresie fosforu i siarki,

AA - stal o zaostrzonych wymaganiach w zakresie składu chemicznego (ograniczonym zakresie zawartości węgla, obniżonej zawartości węgla, obniżonej zawartości fosforu i siarki, ograniczonej sumie zawartości Cr+Mo+Ni itp.), rs - stal o regulowanej zawartości siarki, h - stal o wymaganej hartowności,

L - stal o obniżonej górnej granicy twardości w stosunku do wymaganego pasma hartowności, przy czym:

cyfry - 4; 5; 14; 15; po literach hH hL oznaczją odległości od czoła próbki w mm (lmm, 4mm, 5mm).

Zestawienie składu chemicznego stali niestopowych konstrukcyjnych i specjalnych do nawęglania wraz z oznakowaniem poszczególnych gatunków zamieszczono w tablicy 14.4.

Natomiast tablica 14.5 zawiera zestawienie składu chemiczne-chemicznego stali konstrukcyjnych niestopowych jakościowych oraz

263