178,179

178

Teorie literatury XX w u ![

Konflikt

hermeneutyk

Tradycja

lirtozjarSska/

tradycja

nonoutyczna

Zc względu na relację między m o w ą i świadomością wyróżnić można w filozofii nowożytnej i nowoczesnej dwie tradycje: tradycję k a r t e z j a ń-

s k ą i tradycję hcrmcncutyczną". Pierwsza z nich zakłada, żc m pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu 4 nałego, czystego samooglądu, czystego samopostrzeżenia, stanowiącego .» ną podstawę wszelkiej pewnej wiedzy. Na przesłance takiej została zhu fenomenologiczna koncepcja świadomości. Według niej, świat da się ziwu o tyle tylko, o ile jest przedmiotem całkowicie przezroczystej dla siebie i4\vl moścf. Jeśli więc świat jest niezrozumiały, to tylko dlatego, żc nic daje się | stawić wyraźnie przez świadomość albo też dlatego żc istnieje trwałe zacie

ces odwrotny: ścierania się różnych, budowanych na odmiennych założeniach hermeneutyk. Współczesność, pisał Paul Ricoeur (1913-2005), zmusza mnie do interpretowania, „ale wielość interpretacji powoduje moje rozdarcie”¹. To egzystencjalne (bo nic tylko metodologiczne) pęknięcie wynika z rozpoznania fundamentalnej prawdy: „nic istnieje hermeneutyka ogólna, nie istnieje dla egzegezy kanon uniwersalny, są jedynie odrębne i sobie przeciwstawne teorie mówiące o prawidłach interpretacji"'⁰. Tak jak istnieje kilka sposobów rozumienia terminu „hermeneutyka”, tak istnieje wiele współczesnych szkół hcrmeneutycznych, różniących się między sobą szczegółowymi teoriami interpretacji.Tym jednak, co je łączy, jest radykalny antykartezja-nizm.

Świadomość i język

poglądami na to, co przyjdzie mu mnrtj pretować. Rozumieć można tylko winlyJ powiada I leidegger, gdy już cnknlwh li rozumiemy, inaczej nigdy nic przekop I otylibyśmy bariery obcości. Pigma lu-!« hermcneutyczncgo zakłada, żc ro/uimi nic nic rozpoczyna się od zera, lec/ j¹«fj procesem uwikłanym w światopogląd III | terpretatora, co oznacza, że człowiek KM wsze już interpretuje, nawet wtedy » dy nic robi tego jawnie.

■ przesądy (nicm. Vorurteile) w sic filozoficznym, a nic potocznym, • 1 zintcrioryzowanc przeświadczenia, jj kieruje się podmiot w procesie rozun nia. Rtyzumicnic nic jest procesem nniflf nym, lecz zawsze zakorzenione jest zwanym przcdrozumicniu, które mm ¹ ruje. Przesądy określają pozycję pKlmkj w kole hcrmcncutycznym i jego dzi usytuowanie. W Byciu i czasie I Icic wymienia trzy struktury wstępne mienia: Vorhahe, czyli wstępny zasób niesienia do świata, Vorsicht, czyli ny ogląd rzeczywistości, do którego j pasowujc się to, co podlega rozumie oraz Vorgriff, czyli już istniejąca siatka; jęć. Kategoria przesądu została li nie zrehabilitowana przez 1 lama Gadamcra w Prawdzie 1 met0J7.it.

I I Icrmcncutyka

179

|* go obrazu dokonujące się w mowie. W takim ujęciu język jest takim samym Iriimiotem dla świadomości (a więc czymś wobec niej zewnętrznym) jak y > «.f ko to, co zjawia się w jej obliczu i co należy do sfery obiektywnego pozna-, d.■ rzeczy tego świata.

» likiem odwrotnie wygląda sprawa relacji między świadomością, językiem WiMiiicm w tradycji hermencutycznej.Tu bowiem myślenie dokonuje się w ży-Mr mowy, albowiem „całe doświadczenie świata jest zapośredniczonc przez ję-ł^,,f Nic istnieje czysta przechodniość między znakiem i znaczeniem, komu-iw .iuu- się nic jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nic jest ft *obie bezpośrednio, lecz mediacyjnie, to znaczy nie jest doskonale wobec ta Min ej przejrzysta. Nie istnieje podział na język i opisywaną przezeń, „obiek-|i>l' i /oczywistość, albowiem owa rzeczywistość jest zawsze rzeczywistością ^Ud/iuną, już istniejącą w języku, który wyznacza jej najogólniejsze ramy lain.i się. Język to [...] podstawa i miejsce prezentacji tego, żc ludzie w ogó-k i w i a t. Dla człowieka świat istnieje jako świat w sposób, w jaki nic pre-jjr się on żadnej innej żywej istocie bytującej na świccie.Tcn byt świata zaś knn tytuowany j^zykowo"'^,. Rozum, powiada Gadamcr, nic jest przesłan-tltiuiLicji językowej, lecz jej efektem, i dlatego fundamentem hermeneu-■C rozmowa, dialog, „wymiana między Ja i Ty”'⁴.

< dam najszerszym - ujęciu hermeneutyka nic jest już ani sztuką wyła .nisu tekstów literackich lub nieliterackich, ani teorią rozumienia. Jest W p«* .ławą filozoficzną, dla której niezapośrcdniczone przez język po-_volnrktywne"jest mitem. W takim ujęciu hermeneutyka oznaczać może irj nazwę dla filozofii po „zwrocie językowym", który trwale sproblc-al k.utc/juńsko-kantowski paradygmat poznawczy'* i w którego efek-s.ntr odrzucone zostało marzenie o doskonałym, niezapośredniczonym lud/klej wiedzy opartym na oczywistym dostępie świadomości do sieli

Ir ro/imiował też Richard Rorty,gdy w swej słynnej książce Filozofia natur y' postulował przejście od epistemologii do hermeneutyki, n/uui /ać miało porzucenie koncepcji „poznania jako trafnego przed-", /i mer żującego do uprzywilejowania i /.absolutyzowania niektórych

iIsiim i, I i utyka i hermeneutyka, |w:] ulem. Rozum, iłowo, dzieje, tłum. M. Luka-Mit li.ibki, Warv/awu 1979,*. laa.

WUmłfo.i.1 . r>p eti.,%. 402.

Jmijft-yk. tłum. K. Michalski, (w: j idem. Rozum, iłowo, dzieje, of>. eit.,%. 53.

I It.ihm-n.T McCarthy, (Jenerał Introduction, [w:] AJ ter Philotophy: End inl K. BaynetJ. Bohman.T. McCarthy.Cambridge, Mass.-London M • inlowikl, Filozofia po Jingwiltycznym zwrocie’, „Teksty Drugie" 1990,

Hermeneutycz relacja między świadomości!)

1 językiem

Język jako

podstawa

doświadczeni!

Gadamera

koncepcja

rozmowy

Zwrot językov

Od epistomol do hermonai

* ^,ł" ¹' ' * "• '• ' oczywisto#. Warszawa 1981 (zwłaszcza nndz a: Me

af tka),

.,dł„ nut W w thini M Szt /uhi.ilk.t. Warszawa |.,<M

P. Ricoeur, Konjlikt hermeneutyk: epistemologia interpretacji, tłum. J. Skoczylui, | w ) Egzystencja i hermeneutyka..., op. ci/., s. 133.

Idem, De /'interpr/fation. Essai sur Freud, Parli 1965,1. 35. Korzystam z częściowego, <•! mująccgo dwie części Ksifgi I przekładu S. Ciche>wicza: Interpretacja a refleksja konflikt A/il meneutyczny,.Studia Kllozoflr/nr" 19Hh.n1 9,¹. iąa,

" l'or K MU lialskl, l.ogika l eros Pt aha analizy ! luwerltmnkiei teorii \en\u, Wain/awa 19RI1