1939 

bijają nasze i u>asze żony i dzieci, niszczą kościoły i cerkwie, Pomścijmy razem nasze wspólne krzywdy, walczmy ramię przy ramieniu! • Nad Lwowem, w godzinach południowych pojawiają się samoloty sowieckie. • Z notatnika ppłk. Rysińskiego: Zaskoczenie. .. Nie strzelać! - idzie rozkaz - to bolszewicy. Czego oni tutaj chcą? - pytają zdziwieni żołnierze. • Przebijające się do miasta oddziały gen. Sosnkowskiego (daremnie oczekujące wsparcia wycofanej spod Lwowa 10. Bryg. Kaw. Zmot), zostają okrążone. • Na Lwów sypią się niemieckie ulotki wzywające do honorowej kapitulacji. W razie odmowy grożą „zniszczeniem miasta”. • Nocą oddział wydzielony z 35 czołgów i 2 batalionów piechoty sowieckiej płk. Piotra Fotrzenkowa dociera do wschodnich przedmieść Lwowa. Gen. Langner notuje: Wiadomości o ruchach wojsk bolszewickich podane drogą telefoniczną uważałem za złośliwy kawał. Na wszelki wypadek poleciłem powiadomić odcinek wschodni, by wzmocnił czujność. 6 sowieckich czołgów dokonuje rajdu ul. Łyczakowską na pi. Bernardyński i ul. gen. Rozwadowskiego, przy której mieści się Dowództwo Obrony Lwowa, i tą samą drogą wraca do Winnik.

19 września • Rankiem na Rogatkę Łyczakowską zgłaszają się sowieccy parlnmenta-riusze z płk. Iwanowem. Stronę polską reprezentują: szef sztabu Frontu Południowego płk Bronisław Rakowski i szef sztabu Obrony Lwowa ppłk Kazimierz Ryziński. Po coście przyszli? pyta pik Rakowski. Iwanow kręci się, wreszcie odpowiada: Przyszli my bić Niemców, będziemy z wami przeciw nim wojowali. Następnie proponuje przekazanie miasta Armii Czerwonej. Ponieważ parla-mentariusze polscy wyjaśnili, że nie posiadają pełnomocnictw do tego rodzaju rozmów, postanowiono spotkać się jeszcze raz. • Dokładnie w tym samym czasie Niemcy zamierzają odciąć na wschód od Winnik w ich mniemaniu jedyną wolną jeszcze drogę ze Lwowem. Biorąc sowieckie samoloty za polskie, otwierają ogień. Obie strony ponoszą straty, ginie m.in. radziecki major. • Przed

południem na rogatce Gródeckiej zjawiają się niemieccy parlamentariusze z propozycją podjęcia rozmów. Gen. Langner odmawia. • Prasa na pierwszych stronach zapewnia: Rząd Polski, Prezydent i Naczelny Wódz przebywają w kraju i kierują obroną Państwa! Armia polska prze naprzód!. Inny komunikat: Włochy, Jugosławia, Węgry i Rumunia wypowiadają wojnę Niemcom opatrzono znakiem zapytania. • Nocą wojska sowieckie podchodzą pod miasto również od strony północnej.

20 września • Wczorajsze starcie Niemców i Rosjan pod Winnikami, nocne ruchy sowieckich wojsk powodują napięcia między „sojusznikami". Rankiem w Winnikach dowódca niemieckiej 2. Dyw. Górs. gen. Feurstein żąda nie-stawiania przeszkód w przygotowaniu generalnego szturmu na miasto. Z kolei przedstawiciele Armii Czerwonej żądają zaniechania przez

Niemców ostrzału miasta i wycofania wszystkich ich oddziałów na odległość 12-15 km w kierunku zachodnim. • Z notatnika płk. Ry-zińskiego: Ludzie zdają sobie sprawę z beznadziejności położenia. Teraz, kiedy pod Lwowem bolszewicy połączyli się z Niemcami i zaciśnięto obręcz oblężniczą, miasto nie wytrzyma długo. Zbliża się tragiczny koniec. • Nocą napięcie między „sojusznikami" rozładowuje rozkaz z Berlina, nakazujący natychmiastowe wycofanie oddziałów niemieckich z zajmowanych pozycji na zachód i przerwanie oblężenia miasta.

21 WRZEŚNIA • ogodz.7.00

odchodzącym Niemcom poddaje się załoga składnicy amunicyjnej w Hołysku. • Na rogatce Łyczakowskiej ponownie zjawiają się sowieccy parlamentariuszc. Gen. Langner

postanawia kapitulować przed Rosjanami, skoro „deklarują wspólną akcję przeciw Niemcom”. Polski negocjator ppłk Ryziński dostaje polecenie „współpracy przeciw odstępującym od oblężenia Niemcom". Gen. Iwanow nalega na przekazanie miasta Armii Czerwonej. • O godz. 17.00 spotykają się z Sowietami gen. Langner i ppłk Ryziński. Rosjanie nalegają na natychmiastowe zajęcie miasta, deklarując w zamian znaczne ustępstwa. Z relacji ppłk. Ryzińskiego: A więc wpuścicie nas do miasta? Gen. Langner odpowiada: Lwów decyduje kogo wpuści w swoje mury.

Z Niemcami prowadzimy wojnę. Miasto biło się z nimi przez dziesięć dni. Oni Germanie, wrogowie całej Słowiańszczyzny. Wy jesteście Słowianie... To przypomnienie słowiańsko ści, jakby kamień uderzyło czerwonego generała. Zrobił dziwny grymas... Ostatecznie ustalono, iż w ciągu nocy z 21 na 22 K specjalna komisja przygotuje szczegóły przekazania miasta. • Nocą w Dowództwie Obrony gen. Langner przedstawia motywy decyzji przekazania miasta Sowietom. Protestuje tylko dowódca 35. DP Rez. pik Jarosław Szafran.

22 września • O godz. 10.00 w Winnikach zostaje podpisany akt przekazania Lwowa .Armii Czerwonej. Termin oddania miasta wyznaczono na godz. 15.00. Gen. Langner w odezwie do żołnierzy i mieszkańców pisze: Ustępując, ratujemy Lwów od zupełnego zniszczenia i Was żołnierze zachowujemy do dalszej pracy w Ojczyźnie i dla Ojczyzny. • Rosjanie zapewniają wszystkim bezpieczeństwo życia i prawo własności prywatnej oraz poza granicami miasta - swobodę postępowania - wybór między powrotem do domu lub emigrację.

EPILOG

Ppłk Ryziński: Wyszliśmy, ale za nami ciągle idą bolszewicy, otaczają kolumnę, pilnują, Pędzą dalej i dalej na wschód. Więc jak to, jesteśmy jeńcami? Za to biorą nas do niewoli, że biliśmy się z Niemcami? Przecież umowa... Tak, ale z bolszewikami. Więc kłamali... Nie dotrzymują żadnego z jej punktu - to są bolszewicy!...

Przygotował ANDRZEJ KOWALCZYK