1 (103)

206 Proza sensacyjno-kryminalna

Z detektywistycznej serii z przygodami kapitana Żbika na uwagę zasługuje między innymi opowieść o walce Milicji Obywatelskiej z międzynarodową grupą przemytniczą, działającą na terenie Polski, NRD, Bułgarii, Węgier i Rumunii (Zapalniczka z pozytywką, Spotkanie w „Kukerite”, Podwójny mat, Porwanie, Błękitna serpentyna). Charakteryzowane tu komiksy nie mają oczywiście większych wartości literackich. Należą jednak do pożytecznych lektur „młodzieżowych”, ponieważ spełniają określone funkcje rozrywkowe i poznawczo-wychowawcze.

\

*

Pamięć o adresacie, o jego potrzebach psychicznych, połączona z prawdziwą troską o oblicze duchowe młodych ukształtowała podstawowe atrybuty wszystkich niemal utworów sensacyjno-kryminalnych dla młodzieży. Przede wszystkim zaś wycisnęła swoiste piętno na konstrukcji intrygi kryminalnej oraz na koncepcji bohatera i prezentowanego świata.

fWe współczesnej odmianie prozy sensacyjno-kryminalnej dla młodzieży brak na ogół sytuacji kryminalnych „na serio”, brak scen drastycznych, krwawych, okrutnych, usłanych trupami, wywołujących autentyczną grozę, przerażenie i negatywnie oddziałujących na system nerwowy odbiorcy. Mamy natomiast do czynienia z intrygą kryminalną „na niby”, z wątkami detektywistycznymi o charakterze humorystyczno-groteskowym, wprowadzanymi do świata powieściowego dla zabawy i rozrywki. W owych „kryminałach’) utrzymanych w tonie żartobliwym i prezentujących kreowany świat w krzywym zwierciadle groteski młodociani detektywi, obdarzeni typowym dla młodzieżowego wieku instynktem tropienia, śledzą najczęściej przestępców urojonych, a jeśli już wpadają na trop autćntycznego przestępstwa, występują na ogół w roli pomocników dorosłych. Z takimi sytuacjami oraz z humorystyczno-groteskową konwencją literacką stykamy się między innymi w powieściach detektywistycznych E. Niziurskiego i A. Bahdaja.

Bywa też, że intryga kryminalna traktowana jest bardziej serio. Wówczas jednak w roli detektywa występuje osoba dorosła. Tak jest między innymi w powieściach sensacyjno-detektywistycznych Z. Nienackiego, który bardziej może niż E. Niziurski i A. Bahdaj dba o prawdopodobieństwo przedstawianych zdarzeń powieściowych.

We współczesnej prozie sensacyjno-kryminalnej dla młodzieży mamy również do czynienia z udanymi próbami modyfikacji schematycznych motywów kryminalnych poprzez psychologiczne pogłębienie wizerunku bohatera.

/

Tego typu zjawisko obserwujemy między innymi w utworach E. Niziurskiego i Su Kowalewskiego.

Istotną rolę w „młodzieżowej” odmianie prozy sensacyjno-kryminalnej pełni fantastyka. Treści fantastyczne wykorzystywane są najczęściej do two-¹ rżenia typowego dla tej odmiany gatunkowej klimatu tajemniczości, a także nastroju grozy. Jest to jednak groza pozorna. Konwencję fantastyczną z realistyczną łączy w swych utworach w harmonijną całość J. Domagalik. Spożytkowuje on, dla osiągnięcia określonych efektów humorystycznych, nie tylko świat „nadprzyrodzony”, ale również motywy i treści charakterystyczne dla westernów.

Zjawiskiem symptomatycznym w „młodzieżowej” odmianie prozy rozrywkowej jest też większe niż w „prawdziwych kryminałach” dla dorosłych uwrażliwienie twórców na treści kształcące i wychowawcze. Nie dziw więc, że w powojennych utworach sensacyjno-kryminalnych dla młodzieży wątki detektywistyczne wtapiane są często w realia współczesnego życia, w sferę zjawisk obyczajowych, społeczno-politycznych bądź zespalane z perypetiami psychologicznymi bohatera i wykorzystywane dla uatrakcyjnienia poważniejszej na ogół problematyki.