1 (125)

250 Przekłady prozy dla dzieci i młodzieży z literatur obcych

o młodym odbiorcy, pogoń za sensacją nie zawsze idzie w parze z prawdziwą troską o literackie walory tekstu i sens wychowawczy utworów. Intryga sensacyjna budowana jest zazwyczaj w sposób schematyczny. Zdarzenia powieściowe rozgrywają się na ogół w tajemniczej scenerii średniowiecznego zamczyska lub w podziemnych grotach, gdzie młodzi bohaterowie — najczęściej podczas wakacyjnej wędrówki — trafiają na ślady ludzi ściganych przez prawo i ułatwiają ich schwytanie. Fabularne schematy, powierzchowność psychologiczna w ujmowaniu przeżyć bohaterów obniżają wartość literacką niejednej sensacyjnej książki pisanej wyłącznie dla zaspokojenia „głodu” przygody¹.

Wśród książek rozrywkowych trafiają się jednak pozycje cenne, które spełniają podstawowe wymogi, jakie zwykło się stawiać literaturze tego typu, adresowanej do młodzieży. Należą do nich między innymi, przetłumaczone w latach sześćdziesiątych, trzy powieści amerykańskie: Widmo z Głogowego Wzgórza Edwarda Fentona (I wyd. poi. 1963), Tajemnica Wzgórza Sygnalizacyjnego Howafda Pease’a (I wyd. poi. 1964) i Zaginiony brat Keitha Robertsona (I wyd. poi. 1963), angielska powieść Jim Starling Edmunda .Wallace’a Hildicka (I wyd. poi. 1964) oraz wydane wcześniej książki francuskiego pisarza Paula Berny: Koń bez głowy (I wyd. poi. 1958) i Tajemniczy grajek (I wyd. poi. 1960).

„Czym różnią się te książki od uprzykrzonego schematu powtarzanego w tysiącach wariantów? Po pierwsze — rzecz bardzo ważna w tym gatunku literackim — mają solidną, logiczną konstrukcję, opartą na możliwych do przyjęcia danych — konstatuje Olga Nowakowska. — Akcja przebiega wartko, a udział dorosłych zwiększa jej prawdopodobieństwo. Po wtóre, autorzy nie obywają się beztrosko bez takich «drobiazgów», jak psychologiczne uzasadnienie postępowania bahaterów, odmalowanie środowiska i krajobrazów, zasugerowanie nastrojów związanych z porami dnia i roku, w czym celuje zwłaszcza Berna. Pease nadaje ponadto swojej powieści ciekawą formę kolejnych relacji osób uczestniczących w dramatycznym epizodzie. I wreszcie nie brak tu elementu pożądanego w każdym utworze dla młodzieży, ale cennego zwłaszcza w sąsiedztwie ponurych wydarzeń i niebezpiecznych przygód — elementu humoru. Mamy tu wszelkie jego odmiany — od dobrodusznej kpiny z dorosłych i z pomysłów młodych detektywów po niewymyślne, ale zabawne «gagi»².

W latach sześćdziesiątych obserwujemy także żywe zainteresowanie obcą książką o tematyce przyrodniczej. W polityce wydawniczej tego okresu preferuje się jednak utwory o autentycznych ambicjach literackich, w których świat przyrody jest tłem dla atrakcyjnych wątków fabularnych. Wiedzę

0 przyrodzie i życiu zwierząt przekazuje się w nich niejako mimochodem. Jest ona bowiem wtopiona w zbeletryzowane formy wypowiedzi, często urozmaicone „nośnymi” motywami przygodowymi;

Taki charakter mają między innymi przełożone na język polski książki australijskiej pisarki Mary Elwyn Patchett: Ajaks waleczny (I w.yd. poi. 1958), Tom nieposkromiony (I wyd. poi. 1959), Skarby Rafy Koralowej (I wyd. poi. 1962) i Brumby (I wyd. poi. 1965), powieść amerykańska Richarda i Florence Atwaterów pt. Pan Popper i jego pingwiny (I wyd. poi. 1961) i opowiadania Georgesa Blonda pt. Tajemnicze lemingi i inne opowiadania o zwierzętach (I wyd. poi. 1969) oraz powieść rumuńskiego pisarza Cezara Petrescu pt. Fram, niedźwiedź polarny (I wyd. poi. 1968).

Umiłowanie przyrody i zwierząt najpełniej uzewnętrzniło się w utworach M. E. Patchett. Jej bohaterowie przyjaźnią się nie tylko ze zwierzętami domowymi, ale także ze wszystkim, co żyje w oceanie i na egzotycznym lądzie australijskim. Pisarka plastycznie ukazuje między innymi piękno dzikich kofii i egzotycznego buszu australijskiego, uczy rozumieć świat zwierząt

1 darzyć je sympatią.

Inaczej nieco, bo w sposób humorystyczny, przedstawiają wzajemne stosunki między ludźmi i zwierzętami R. i F. Atwaterowie. Zabawne perypetie malarza pokojowego, który stał się przypadkowo właścicielem licznej rodziny pingwiniej, wprowadzają do utworu pogodną atmosferę i uczą życzliwości dla istot żywych.

Doskonałe opowiadania G. Blonda na podstawie znajomości fizjologii zwierząt tłumaczą nie tylko rozmaite zjawiska z ich życia, ale także ukazują ich stosunek do najbliższego otoczenia i sposób widzenia świata.

C. Petrćscu, kreśląc dzieje bohatera zwierzęcego, wykazuje z kolei, że przywiązanie do ludzi i przyzwyczajenie do życia w ich środowisku jest silniejsze od praw natury.

W omówionych tu przekładach kreowany przez pisarzy świat przyrody jest nie tylko przedmiotem artystycznego opisu i tłem emocjonujących przygód przeżywanych przez małych bohaterów i dorosłych, ale także podmiotem zdarzeń fabularnych, w których na równi z ludźmi biorą udział zwierzęta. Zaadaptowane dla potrzeb młodego pokolenia obce książki przyrodnicze były przeznaczone przede wszystkim dla czytelników młodszych.

Por. .0. Nowakowska: Światowa książka dziecięca w Polsce i polska książka w świecie. [W:] Kim jesteś, Kopciuszku... Op. cit., s. 160.

Ibidem, s. 161.