1 (12) 2

24 Proza spoleczno-obyczajo wa

towała nowe zasady polityki kulturalnej, została zaaprobowana przez III Zjazd Partii (marzec 1959 r.). Zjaz^ften nakreślił program dalszej demokratyzacji we wszystkich dziedzinach życia, ustalił główne zadania w zakresie gospodarki i kultury oraz zwrócił uwagę na potrzebę podjęcia walki z siłami antysocjalistycznymi.

Przypomniane tu wydarzenia polityczne z drugiej połowy lat pięćdziesiątych stworzyły przesłanki do dynamicznego rozwoju socjalistycznej sztuki i wyznaczyły kolejną fazę w rozwoju współczesnego piśmiennictwa*. Znamienną cechą nowego okresu była daleko posunięta swoboda twórcza. Nowe założenia polityki kulturalnej, oparte na przekonaniu, że artysta nie powinien być krępowany sztywnymi kanonami formalnymi, preferowały twórczość ideowo zaangażowaną i związaną z ideologią socjalistyczną, ale jednocześnie aprobowały prawo pisarzy do literackiego eksperymentowania, formalnych poszukiwań i do wypowiadania się na rozmaite tematy w dowolnej formie.

W tej sytuacji w literaturze ogólnej zaczęły pojawiać się utwory negujące w sposób jednostronny osiągnięcia ostatnich lat, pozbawione racjonalnej i rzeczowej oceny naszej współczesności (Ciemności kryją ziemię Jerzego Andrzejewskiego, Matka Królów Kazimierza Brandysa); książki o charakterze wspomnieniowym z czasów wojny i konspiracji, eksponujące tematykę dawniej pomijaną (Kolumbowie, rocznik 20 Romana Bratnego); utwory oceniające współczesne wydarzenia z pozycji ideowego zaangażowania i obrony ideologii socjalistycznej (Szkice z pieklą uczciwych Leona Kruczkowskiego); książki eksperymentalne, ujmujące rzeczywistość literacką w sposób subiek-tywistyczny, zindywidualizowany, w kategoriach umowności, niekiedy w konwencji fantastycznej, z rozważaniami na temat warsztatu literackiego pisarza, w których obserwować można proces częściowego odchodzenia od XIX i XX-wiecznej tradycji literackiej, ukształtowanej w prozie realistycznej {Góry nad Czarnym Morzem Wilhelma Macha, Listy do pani Z Kazimierza Brandysa, Sennik współczesny Tadeusza Konwickiego).

Zmiany w polityce kulturalnej i przeobrażenia w piśmiennictwie dla dorosłych korzystnie wpłynęły na kształt literatury dla dzieci i młodzieży. Szczególnie wyraźnie odbiło się to na prozie społeczno-obyczajowej, która została m. in. wzbogacona pod względem tematycznym. Doszły w niej do głosu sprawy nurtujące młodych, zaczerpnięte z ich najbliższego otoczenia, ze środowiska rodzinnego i szkolnego, z życia organizacji młodzieżowych, problemy przyjaźni i miłości, niepokoje moralne i' egzystencjalne. Liczni twórcy zaczęli podejmować w książkach dla dzieci i młodzieży problemy nurtujące to środowisko. Często były to sprawy drażliwe, dawniej pomijane lub jednostronnie oświetlane. Jednym z takich tematów były problemy świata ludzi dorosłych, głównie zaś dom, życie rodzinne i cały kompleks zagadnień związanych z postawą rodziców i ich stosunkiem do dzieci.

Polityka kulturalna wpłynęła również na wzbogacenie konwencji literackich oraz poszerzenie technik literackich. Oprócz tradycyjnego realizmu obyczajowego, tendencji naturalistycznych, autentyzmu, tendencji charakterystycznych dla rozmaitych odmian prozy psychologicznej, w prozie społeczno-obyczajowej dla dzieci i młodzieży znalazły także odbicie tendencje satyryczno-groteskowe oraz nowsze propozycje literackie, zaświadczone w prozie parabolicznej i autotematycznej, które pojawiły się przede wszystkim w literaturze „dziecięco-młodzieżowej” o charakterze fantastycznym.

*

Zarysowano tu tendencje rozwojowe znamienne przede wszystkim dla prozy społeczno-obyczajowej z adresem młodzieżowym. Należy podkreślić, że była ona zróżnicowana nie tylko w sensie ideowo-formalnym, ale i tematycznym. Obok utworów poświęconych aktualnym zagadnieniom ze współczesnego życia w naszym kraju i trudnym przeżyciom z lat wojny i okupacji ważne miejsce w tym typie beletrystyki przypadło prozie szkolno-harcerskiej, wypowiedziom literackim o życiu rodzinnym oraz o skomplikowanych problemach związanych z dojrzewaniem „nastolatków”. Spróbujmy prześledzić najistotniejsze trendy ideowo-artystyczne w każdym z tych nurtów tematycznych.

KŁOPOTY Z PROZĄ „ZAANGAŻOWANĄ”

DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Nowa rzeczywistość społeczno-polityczna po roku 1945 rodziła potrzebę podejmowania żywotnych problemów ze współczesnego życia w Polsce. Konieczność tworzenia nowego oblicza literatury ukazującej dokonujące się u nas przeobrażenia propagowały czasopisma literackie: „Odrodzenie” i „Kuźnica”, lansujące model literatury zaangażowanej w zasadnicze sprawy współczesności, w sferę zjawisk społeczno-politycznych, występujących w procesie kształtowania nowego ustroju.

Problematyki współczesnej w bieżącej twórczości literackiej domagali się krytycy literatury dla dzieci i młodzieży w artykułach publikowanych na