1 (188) 3

Autosublimacją sieroctwa jest Marysia Kukulanka z bajki O krasnoludkach i o sierotce Marysi. W epistologicznej konwencji obojga poetów motyw sieroctwa wraca w różnym sensie i znaczeniu — zarówno jako bolesne wyróżnienie już teraz, jak i Nemezys poety: „Śpiewaj, śpiewaj, pokąd ci na duszę nie spadnie mgła nierozpędzona żalu po wszystkim i po wszystkich. Oby ona nigdy na serce Twoje nie spadła, obyś nigdy n i e uznała się sierotą!” (podkr. T.L.)⁸.

Malarską kwintesencję tego motywu znaczącego: dziecko-sierotka plus anioł znajdziemy w obrazach Jacka Malczewskiego. Obok aniołów dzie-ciopodobnych i dorosłych ikonografia barokow^Ta powołała aniołów Stróży. Tym poruczono opiekuństwo nad dziećmi. XVII-wieczny obraz malarza Czarnkowskiego w synkretycznej przestrzeni ukazuje kilka takich aniołów/, ratujących i chroniących dzieci od różnych przypadłości. Wiek XIX upowszechnił szczególnie sytuację, w której anioł stróż przeprowadza dziecko przez kładkę, wiszącą nad przepaścią. Od romantyzmu począwszy anioły stróże szczególnie opiekowały się sierotami. W obrazie Malczewskiego Aniele, pójdę z Tobą pastuszek gęsiarek i zapewne sierota taką czyni nieśmiałą propozycję aniołowi, chodzącemu w secesyjnych skrzydłach, z laską pielgrzyma w ręku. Wędrówka — będąca ucieczką czy odejściem od niedobrego świata w poszukiwaniu matki, rzeczywistej czy symbolicznej, reintegrującej raj utracony — staje się toposem sie-roctwa. W cyklu Malczewskiego o Tobiaszu „Wędrówka — pisze Kazimierz Wyka — przechodzi w starczy powrót do domu dzieciństwa. Dzieciństwo przechodzi w śmierć u każdej jednostki. Droga wyobraźni wiedzie od anioła-stróża z utworów Wincentego Pola i Teofila Lenartowicza po milczący, litościowy i niewiadomy Thanatos”⁹. To jest sygnatura filozofii egzystencji. Taką refleksję nad dzieciństwem odnajdziemy zarówno w poezji Bolesława Leśmiana , jak i w malarstwie tego czasu, np. u Wojtkiewicza, czy wreszcie u Tadeusza Makowskiego... Jego dzieci, a są one bohaterami prawie wszystkich obrazów Makowskiego, są niesłychanie smutne. Te dzieci są kukiełkami, mają drewniane twarze pozbawione mimiki i uśmiechu. Nakładają na nie maski, przyprawiają nosy, na głowy -wsuwają kaptury, na plecy peleryny.' Czy chcą straszyć... naśladować kogoś... czy ukryć się?... O jakie im incognito może chodzić, gdy wszystkie są takie do siebie podobne?... Przebieranie się jest jedną z najbardziej ulubionych zabaw dzieci. Przebieranie i zabawa w chowanego, która jest zabawą w samozagrzebywanie się w ciemności, szukanie, odkrywanie i wreszcie wskrzeszanie. Tę ambiwalentność dzieci czują i są nią zafascynowane.

Prefiguracyjny aneks do dzieci Makowskiego stanowią dzieci Piotra Bieugla w jego słynnych Zabawach dziecięcych. Tu, na stosunkowo niewielkiej i zamkniętej przestrzeni, jakby powtarzające d rebours ogród zamkniony, a antycypującej współczesny nam ogródek zabaw dziecięcych, przedstawionych zostało wiele dzieci grających i bawiących się

185