1 (47) 3

94 Proza historyczna

Życie w starożytnej Grecji, w antycznym Rzymie i w dawnym Egipcie pasjonuje Halinę Rudnicką, która po udanej powieści Uczniowie Spartakusa wydala w latach 1963—1969 historyczną trylogię o antycznej Sparcie. W jej skład wchodzą: Król Agis (1963), Syn Heraklesa (1966) i Heros w okowach (1969).

Powieść pierwsza traktuje o starożytnej Sparcie w czasach panowania Agisa — króla reformatora, który pragnie odrodzić chylącą się do upadku Spartę poprzez reformę agrarną. Osamotniony jednak w swych szlachetnych dążeniach i zdradzony w decydującym momencie przez najbliższych przyjaciół przegrywa podjętą walkę i ginie z rąk swych przeciwników politycznych.

Część druga trylogii to losy spadkobiercy ideałów Agisowych — Kleome-nesa, który po przejęciu władzy w Sparcie urzeczywistnia wprawdzie, ale jedynie na krótki okres, podjęte przez poprzedniego króla dzieło reform społecznych. Pokonany, szuka ratunku poza granicami własnej ojczyzny.

Ostatni utwór został poświęcony dawnemu Egiptowi. Tu bowiem schronił się, po przegranej wojnie z Macedonią, Kleornenes, by pozyskać dla zwyciężonej Sparty potężnego sprzymierzeńca — króla Ptolemeusza. Rudnicka kreśląc dalsze losy Kleomenesa na terenie Egiptu, ukazała z jednej strony wewnętrzny dramat zniewolonego króla, który nie mógł własnymi siłami zrzucić nałożonych mu pęt, z drugiej zaś — przedstawiła w sposób precyzyjny mechanizm funkcjonowania administracji egipskiej, dworskie intrygi, jawne i skryte zbrodnie jako następstwo bezkompromisowej walki

0    władzę.

Walka o wolność i sprawiedliwość społeczną spartańskich reformatorów to najistotniejszy element prezentowanej przez pisarkę rzeczywistości historycznej. Główną rolę w historycznym świecie Rudnickiej odgrywają pokrzywdzeni, ale wydatnie na bieg zdarzeń dziejowych wpływają także duchowi przywódcy ludu, jednostki wybitne i szlachetne.

Eksponując humanistyczne dążenie człowieka do likwidacji zła i ludzkich nieprawości, autorka wskazała z pozycji pisarza zaangażowanego, że sens życia tkwi w heroicznych zmaganiach jednostek i całych pokoleń o wolność

1    szeroko pojętą sprawiedliwość, w walce o triumf dobra nad złem. Prezentowane przez pisarkę treści ideowe i moralne z wychowawczego punktu widzenia są niezwykle ważne w literaturze dla młodzieży. Przekonująco umotywowana idea walki o ludzkie szczęście, stworzony przez autorkę wzór wychowawczy bohatera zaangażowanego, który upatruje sensu życia w ciągłym dążeniu do sprawiedliwości, egzotyka śv\ inta antycznego — plastycznie ukazane wierzenia, obyczaje, kultura duchowa i materialna dawnej Sparty i Egiptu — wszystko to świadczy, że historyczna trylogia Rudnickiej może zainteresować zarówno młodzież, jak i dorosłych.

Do życia starożytnej Grecji sięgnęła także Wanda Markowska w książce Efeb z Eleuzyny (1965). Wiążąc zręcznie losy fikcyjnych postaci z ważnymi wydarzeniami historycznymi autorka ciekawie przedstawiła sprzeczne elementy tkwiące w kulturze antycznej.

Starożytny Rzym z drugiej połowy IV w. n.e. wprowadził do swej pow ieś-ci pt. Jantarowy szlak (1965) Bogusław Sujkowski. W swym utworze pisarz przeciwstawił upadającemu cesarstwu prężny świat „barbarzyńców” — plemion germańskich i słowiańskich, z którymi nawiązuje kontakt dzielny pa-trycjusz rzymski, przy okazji poszukiwań bursztynu, zwanego jantarem.

Mało dotąd spopularyzowane w beletrystyce młodzieżowej Syrakuzy ukazane zostały w książce Janusza Teodora Dybowskiego pt. Ocalenie Sy-rakuz (1965).

Wzajemnym stosunkom między Spartą i Atenami poświęcił swą książkę Niebezpieczne igrzyska (1956) Tadeusz Łopalewski. Akcja powieści rozgrywa się w czasie 90 igrzysk olimpijskich. Sparta nie zaproszona na igrzyska łamie tradycyjne prawo „świętego pokoju” obowiązujące w czasie trwania imprezv Konflikt zaostrzony wspomnieniami niedawnej wojny i ambicjami ateńskiego wodza Alcybiadesa rozładowuje zręcznie mądry Arystofanes, rezygnując dla sprawy pokoju z osobistych ambicji. Utwór zapoznaje czytelnika z historią, kulturą i obyczajowością starożytnej Grecji, a także'przynosi sporo wiadomości o dorobku pisarskim Arystofanesa.

O starożytnej Helladzie traktuje także książka Ludwika Hieronima Morstina pt. Przędziwo Arachny (1958). Składa się ona z dwu części: legendarnej i historycznej. W pierwszej —zamieścił autor opracowania znanych mitów (Przędziwo Arachny, Prometeusz, Historia Greka Odyseusza, Powrót Aga-memnona, Wyprawa Argonautów). W drugiej — nakreślił sylwetki wybitnych postaci historycznych, m. in. Temistoklesa, Peryklesa, Sokratesa, De-mostenesa. Pomieszczone w utworze gawędy, bo taki charakter mają poszczególne opowieści Morstina, „wymotane” niejako z pamięci jak przędziwo Arachny, kreślone w sposób osobisty, świadczą o wielkim umiłowaniu przez autora dziejów antycznych.

W wymienionych wyżej utworach o Helladzie pisarzy interesowało przede wszystkim życie kulturalne świata antycznego — starożytna sztuka, literatura, filozofia oraz wielcy bohaterowie owej zamierzchłej przeszłości. Prócz niewątpliwych walorów poznawczych tkwi w tych książkach ogromny ładunek autentycznych treści wychowawczych.