1 (96) 2

k- A M.iluliij: Wakacje z duchami. Ilustr.: B. Butenko

Książka Cyryl, gdzie jesteś? (1961) wywołała wśród krytyków i wychowawców /różnicowane oceny. Nowatorstwo treściowe i formalne (wymieszanie Wi|lków fabularnych, umowność w traktowaniu zdarzeń powieściowych, lu /nc dywagacje na temat warsztatu literackiego twórcy) przyjmowane było pi zez jednych z zastrzeżeniami, z uwagi na utrudnioną recepcję treści, przez imiyi h zaś - z uznaniem, ze względu na dostrzeganą potrzebę lansowania Iksperymentu w prozie „młodzieżowej”, z reguły bądź co bądź tradycyjnej, y K onwencjonalne motywy kryminalno-detektywistyczne wprowadza tak-i6r do swych powieści Edmund Niziurski. W szablonowy na pozór schemat (topienia „groźnych” gangów i band, śledzenia przestępców, poszukiwania iikiYlyel) skarbów wpisuje autor niezwykłe sytuacje, tajemnicze i niewyjaśnione zagadki i ukazuje zmiany, jakie zachodzą w psychice bohaterów pod Wpływem różnorodnych bodźców zewnętrznych. Niziurski nie traktuje intrygi k i yminalnej serio. Pełni ona w jego utworach funkcjęelementu zabawowego

../ przymrużeniem oka” potraktował pisarz konwencję kryminalną |z w powieści Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959). Tytułowy boha-tei    piegowaty w sposób urągający wszelkim rozsądnym normom”, mają-

»y w życiu prawdziwego pecha, wskutek zabawnej komedii omyłek został poi u an v przez bandę przestępców. Uwięzionego w tajemniczych podziemi u h uwalniają przyjaciele, dzięki staraniom jego rówieśnika — genialnego dętek i y wa. Mimo iż w powieści mamy do czynienia z wielką aferą kryminalna i ze /demaskowanym przez bohatera złodziejskim gangiem, nie ma tu •timoslery prawdziwej grozy. Wszystko dzieje się w umownej i humorysty-• ■ 11 f ■ i .* enri ii, w krzywym zwierciadle groteski. Rezygnując z prawdopodo-tuensiu a sytuacji na rzecz efektów humorystycznych, autor konstruuje intry rv l.i Mninalną „na niby” dla zabawy i rozrywki.

I 'roza sensacyjno-kryminalna

\

Podobnie jest w przypadku książki tegoż autora pt. Awantura w Niekłaju (1961). Jesj^to historia dziecięcych wrogo nastawionych do siebie obozów, walczących tniędzy sobą o miejsce do zabawy na terenie zdziczałego parku, który kryje w sobie tajemnice sięgające czasów okupacji hitlerowskiej. Podjęta przez zwaśnione obozy „urwisów” próba rozwiązania owej zagadki staje się osnową wątku kryminalnego. Szukając pozostawionego przez Niemców „skarbu” młodzi bohaterowie przyczyniają się do ujęcia szajki włamywaczy okradających fabrykę. Troska o atrakcyjność fabularną — szybkie tempo akcji — nie pozwoliło Niziurskiemu wnikliwiej ukazać psychiki postaci dziecięcych. Mimo uproszczeń psychologicznych książkę należy zaliczyć do lektur ciekawych z uwagi na nasycenie tekstu dobrym humorem.

Treści sensacyjne wraz z postaciami młodych detektywów, śledzeniem domniemanych i autentycznych przestępców występują również w późniejszych utworach Niziurskiego.

W kryminalnej powieści przeznaczonej dla dzieci młodszych pt .'.Fałszywy trop (1962) dwaj mali harcerze w sposób przypadkowy wpadają na ślad szpiegów usiłujących przedrzeć się przez granicę z nowym modelem polskiego silnika. W zbiorze opowiadań Nikodem, czyli tajemnica gabinetu (1963) mały bohater z utworu tytułowego próbuje wyjaśnić dziwną zagadkę związaną ze zniknięciem żab z gabinetu szkolnego.

W powieści pt. Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego (1970) pisarz, nawiązując do motywów treściowych i formalnych z poprzednich książek, ukazuje perypetie młodocianych bohaterów związane z poszukiwaniem cennych pamiątek z powstania styczniowego. Zabawne przygody Kornela oraz jego stryja Dionizego, detektywistyczna dociekliwość młodych poszukujących kufra dziadka Hieronima, rywalizacja z dwoma kryminalistami próbującymi odnaleźć ten cenny skarb — wszystko to składa się na typowo kryminalną tkankę powieści.

Mimo powtarzających się wątków treściowych o rywalizujących z sobą' grupach młodzieży oraz konwencjonalnych motywów tropienia przestępców, poszukiwania ukrytych skarbów, śledzenia podejrzanych osobników, Niziurski umie odpowiednio je modyfikować i usytuować na tle różnorodnych realiów współczesnego życia. Schemat przygody kryminalnej wykorzystuje często jedynie jako pretekst do przeprowadzenia analizy postępowania bohaterów, do nakreślenia ich przeżyć, marzeń o emocjonujących zdarzeniach zdecydowanie odbiegających od szarej codzienności (Księga urwisów, ^/ Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego). Innym znów razem zaskakujące pomysły

13 — Literatura dla dzieci