15(3)

68 ŚWIADOMOŚĆ

C. INTENCJONALNOŚĆ I ŚWIAT FIZYCZNY

We współczesnej filozofii analitycznej termin ‘intencjonalność’ pojawia się na dwóch obszarach dyskusji. Pierwszy, który dominuje, dotyczy intencjonalności w sensie Brentana-Husserla. Rozważa się tu dwie grupy zagadnień: zarysowane powyżej problemy logiczno-semantyczne oraz zagadnienia dotyczące statusu ontologicznego umysłu ludzkiego w jego relacji do ciała (mózgu). Drugi obszar dyskusji, węższy zakresowo, odnosi się do teorii działania, powiązanej wielorako z filozofią społeczeństwa i nauk społecznych. Tutaj przez działanie intencjonalne rozumie się działanie dokonywane z zamiarem, w pewnym celu. Takie znaczenie ‘intencji’ bliższe jest potocznemu użyciu tego słowa. Wszystkie działania intencjonalne są intencjonalne w sensie Brentana-Husserla, ale nie odwrotnie. Większość aktów intencjonalnych w rozumieniu Brentana-Husserla nie jest intencjonalna w tym znaczeniu, jakie intencjonalności przypisuje współczesna filozoficzna teoria działania.

Kierunek dyskusji dotyczącej intencjonalności działania nadały pewne rozważania L. Wittgensteina, który próbował podważyć tradycyjną tezę, że działania ludzkie są efektem wewnętrznych (wolicjonalnych) przeżyć podmiotu. Zaczęto więc analizować problem, czy można mówić o wolnym działaniu, nie przyjmując ‘wewnętrznych przyczyn’ w działającym podmiocie. Czy te przyczyny należy pojąć jako racje (motywy) oraz czy działanie i jego przyczyny dadzą się oddzielić od siebie, gdy patrzymy z zewnątrz (behawioralnie) na podmiot działający¹?

Zasadnicze pytanie, wokół którego koncentruje się la dyskusja, dotyczy tego, czy należy przyjmować istnienie odrębnego sposobu wyjaśniania w ramach nauk społecznych, a więc takiego, którego nie da się zredukować do wyjaśniania Homologicznego, funkcjonującego w naukach przyrodniczych. Wyjaśnianie obecne w naukach społecznych miałoby nie być Homologiczne, lecz polegać na, nieredukowalnym do wyjaśniania przez prawa, ‘rozumieniu’ (Verstehen) działań ludzkich. Na tego rodzaju tle metodologicznym sytuuje się współczesna opozycja pomiędzy naturalistami i antyna-luralistami w dziedzinie nauk społecznych. Jest to spór na temat charakteru

metod, które należy stosować w trakcie badania fenomenów życia socjalnego. Stanowiska antynaturalistyczne podkreślają, że zjawiska z tej dziedziny wymagają terminów ewaluacyjnych, a nie wyłącznie deskrypcyjnych. Wynika to z tego, że pojęcie działania społecznego zakłada podmioty zmierzające do pewnych celów, a każdy cel stanowi pewną wartość dla działającego podmiotu. Nie da się więc opisywać działań społecznych, nie suponując jakichś wartości, które są intencjami (motywami) tych działań. Zastosowanie j; w trakcie oceny zjawisk społecznych takich, a nie innych pojęć wartościujących może być jednak zawsze kontestowane przez innych badaczy. Ta cecha wydaje się radykalnie odróżniać procedury badawcze nauk społecznych procedur badawczych obecnych w naukach przyrodniczych. Różne są też ćelf w obu tych dziedzinach. W wypadku nauk przyrodniczych tym celem formułowanie praw i przewidywanie, nauki społeczne zaś zmierzają do rozhmienia, do ulepszania form komunikacji międzyludzkiej oraz do jakiejś •reformy życia społecznego - interpretacja w celu rozumienia, komunikacji i %< formy z jednej strony, a formułowanie praw i przewidywanie zjawisk /Zfcitigiej. Antynaturałiści podkreślają też, że fenomeny społeczne mają cechu holistyczności, a stąd nic da się w stosunku do nich stosować metod

■■ i

trakcji czy idealizacji oraz nie ma sensu jakakolwiek próba identyfikacji ich ani zmów’ leżących u ich podstaw.

\a

Przewaga argumęnlacyjna wydaje się znajdować współcześnie po stro-i.&ntynaturalistycznej, aczkolwiek tendencje obecne w filozofii nauki, ynajmniej od czasu publikacji przez Th. Kuhna Struktury rewolucji ikowych, idą paradoksalnie w kierunku odnajdywania podobnych cech laukaćh przyrodniczych. Także naukom przyrodniczym przypisuje się ho-yczność, która ma polegać na tym, że testowane są nie pojedyncze prawa ^hipotezy, lecz prawa i hipotezy na tle całych teorii. Podkreśla się •cność elementu wartościowania w wyborze programów badawczych, Udanie badań naukowych w czynniki pozaracjonalne, zależność od pew-df szerszych przekonań światopoglądowych, uwikłanie w stosunki władzy trakcie decydowania o celach badań itp. Tak więc opozycja natura--antynaturalizm jest dzisiaj w metodologii nauk społecznych raczej

ąbiana niż wzmacniana. Osłabienie to odwołuje się do elementów poza-ionalnych w naukach przyrodniczych, do argumentacji relatywistycznej lljcznęj².

SWi .

1

Klasyczne już dzisiaj rozważania na ten temat zawarte są w: G. E. Anso o m b e, Intention, Ithaca: Cornell University Press 1963 ‘; D. D a v i d s o n, Essays on Actions and Events, Oxford: Oxford University Press 1980; por. również G. M. W i I 1 s o n, The Intentionality of Humań Aclion, Stanford; Stanford University

2

Według K. R. Poppera (Logiku odbycia naukowego, tłum. U. Niklas, Warszawa: 197-7) empiryczna wiedza naukowa nie powstaje i nic rozwija się w wyniku zenia i indukcyjnego uogólniania różnego typu obserwacji, lecz poprzez próby ■yania ciekawych hipotez, a następnie próby ich falsyfikacji. Poznanie naukowe, w;Pnnrw»rn ioęi ni-7Prkif>w7irriom raoinnnhwm. lecz niadv nic doprowadza nas do