226,227

Ludzie jeno wtedy bledną,

Gdy zostanie z dwojga jedno.

„Ale wargom jest nieskoro,

Gdy ich nic ma razem czworo”.

(L. Staff Pocałunek)

Najczęściej spotykanym w polskiej poezji rodzajem zwrotki jest strofa czterowersowa. Może ona przybierać różne postacie, w zależności od rozłożenia i rodzaju rymów oraz od układu wersów o jednakowej lub różnej budowie.

Oto na przykład zwrotka równowersowa o rymach parzystych, żeńskich i męskich, sąsiadujących ze sobą:

Biedaż moja z tą ciotką;    7 a^z

Przezwała mnie terkotką, 7 a*

Jeszcze mi zawiąże świat, 7 b^m A mam już piętnaście lat. 7 b^m

(K. Ujejski Terkotką, w. 1—4)

Zwrotka o rymach przeplatających się (albo krzyżujących), żeńskich, różnowersowa, o układzie regularnym:

Ty czekaj mnie, dzieweczko cudna,	9 (4+5) a^4
Pod tą wysmuklą topolą 1	8 b^4
Przysięgam ci — choć rzecz to trudna —	9 (4+5) a^4
Źc wrócę... gdy mi pozwolą.	8 b^4
(A. Asnyk Ty czekaj mnie!, w. 1—4)
Zwrotka o rymach okalających, żeńskich i męskich, różnowersowa.
nieregularnym układzie:
Włożyli wiośnie welon z białych akacji,	12 a^4
Poprowadzili na ślub.	7 b™
Dywan z maków czerwonych u stóp:	9 b^m
Polne świerszcze dzwonią w adoracji.	10 a^4
(B. Ostrowska***, w. 1—4)

Wśród wielkiej ilości różnorodnych układów stroficznych utrwalonych w polskiej, poezji wyodrębnić można zespół strof tradycyjnych, często jeszcze i dziś żywotnych, związanych z wybitnymi utworami literatury polskiej i europejskiej. Oto ich krótki przegląd:

Tercyna — zwrotka Boskiej komedii Dantego, złożona z trzech wersów jcdenastozgloskowych związanych charakterystycznym układem zachodzących na siebie rymów: aba beb ede itd.

Tak mi zaśpiewa! wiati jesienny w polu:

—    „Skąd to powracasz, samotny wędrowcze,

Siewco tęsknoty, a żniwiarzu bólu?

Gdzież twe spojrzenia bystre, wywiadowcze,

Coś nimi ściga) po nieb wysokości Skrzydła swych marzeń i chmur runa owcze?

Wzrok twój przybity, bladość w twarzy gości.

Kędyż znikł dawny płomień w oku twojem ?”

„O, wietrze I — rzekłem. — Uszedłem miłości I

Z pęt się wyrwałem, które się powojem Zdając, są kajdan twardymi ogni wył Burzą trawiłem się, mrąc nicukojem!

Wracam wyzwolon z niewoli straszliwej!

Z męki kochania, z katuszy okrutnej Uniosłem sercel” — „Więc jesteś szczęśliwy?”

—    „O, wietrzeI Jestem szczęśliwy — i smutny...”

(L. Staff Tak mi zalpiewał wiatr...)

Sekstyna — zwrotka sześciowersowa, pisana jedenastozgłoskow-ct in, o układzie rymów: ababcc.

Przez jakie ścieżek bo chadzałem krocie Z ogromną dzidą, co gałęzie kruszy,

Ty jeden, wielki, znasz to, Don Kichocie,

Jednego ciebie to wspomnienie wzruszy,

Bo gawiedź śmiać się będzie wieiolica,

Niewart ostróg z la Manczy szlachcica i

(C. Norwid Epos-nasza, XII)

Oktawa — zwrotka złożona z ośmiu wersów jedenastozgłoskowych <> rymach: abababcc. Wprowadzona do Polski z poezji włoskiej przez 1'iotra Kochanowskiego, autora przekładu Jerozolimy wyzwolonej Tassa, była obok sekstyny ulubioną strofą Słowackiego.

15*

227