236 237 2

świecą. Bioluminescencja jest własna, związana z występowaniem w naskórku gruczołów produkujących substancje świecące.

Gatunki morskie występują głównie w wodach arktycznych oraz o temperaturze umiarkowanej, słodkowodne są szeroko rozprzestrzenione. Wszystkie gatunki występują rzadko i przez to nie mają większego znaczenia ekologicznego.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

W porównaniu z płazińcami, wstężnice są ogólnie większe. Większość ma ciało taśmowate. część gatunków ma ciało o pokroju płatowatym (ryc. 94) lub listkowatym, jeden gatunek ma ciało nitkowate. Przód ciała, zwany odcinkiem głowowym lub płatem głowowym, jest łatwy do odróżnienia, ale może być różnie wykształcony. Może być zwężony, lancetowaty albo przeciwnie, rozszerzony na boki i zaopatrzony po bokach w dwa wyrostki w kształcie czułków lub płatów (ryc. 94C, D), zwłaszcza u gatunków planktonicznych.

Ryc. 94. Wstężnice. A — Litieus sp., B — Cerebratulus sp., C — Amiskwia sp., D — Palagonemerles sp.', r — ryjek, u — uchyłek jelita, y — kanał układu wydalniczcgo, z — zwój mózgowy

Otwór gębowy występuje blisko przedniego końca ciała, po stronie brzusznej. Nad nim występuje otwór prowadzący do jamy ryjka (ryc. 94C). U nielicznych gatunków otwory gębowy i ryjka uchodzą wspólnie do lejkowatego zagłębienia w odcinku głowowym. Ryjek jest strukturą niezależną od układu pokarmowego, przez co jest bardzo specyficzny dla wstężnic. Jest narządem ruchliwym, chwytnym, wysuwanym z jamy na zewnątrz odcinka głowowego, u niektórych gatunków po wysunięciu jest tak długi, że trzykrotnie przewyższa długość ciała. Może być nieuzbrojony albo uzbrojony, sztyletem lub sztyletami.

Tylny odcinek ciała jest ostro zakończony, łagodnie zwężony, płasko ścięty lub, u gatunków pływających, rozpłaszczony, funkcjonujący jak płetwa

(ryc. 94C). U nielicznych gatunków w tylnej okolicy ciała występują poprzeczne przewężenia, imitujące segmentację. Szczytowo, na tylnym odcinku, występuje otwór odbytowy, ale u niektórych gatunków może być przesunięty na stronę brzuszną lub grzbietową.

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Ciało wstężnic jest pokryte wysokim cylindrycznym naskórkiem, złożonym głównie z komórek orzęsionych. pomiędzy którymi występują komórki interstycjalne, gruczołowe i zmysłowe. Oprócz pojedynczych komórek gruczołowych, w naskórku występują także gruczoły wielokomórkowe albo tylko ujścia tych gruczołów, podczas gdy ich główne części położone są pod naskórkiem w warstwie mięśni lub w parenchymie. Gruczoły produkują śluz pokrywający ciało, niektóre z nich produkują twory podobne do rabditów, struktury charakterystyczne dla naskórka wirków. Spośród gruczołów wielokomórkowych wyróżnia się gruczoł zwany przednim (ryc. 95B), uchodzący w okolicy kanału ryjka, produkujący substancje lepkie lub trujące, ułatwiający zdobywanie pokarmu.

Ryc. 95. Wstężnica. A — z ryjkiem wciągniętym do pochewki. B — wysuniętym: o — otwór gębowy.

r—ryjek

A

Naskórek podścielony jest tkanką łączną, u niektórych gatunków cienką, błoniastą lub syncycjalną, u większości włóknistą, zwaną skorkiem (tkanką skórną, dermis). Z warstwą tą łączą się dwie lub trzy warstwy mięśni gładkich, tworzące wraz z naskórkiem wór powłokowy. Jeżeli występują dwie warstwy mięśni, to zewnętrzna ma ułożenie okrężne, wewnętrzna podłużne. W przypadku trzech warstw włókna środkowe ułożone są ukośnie albo występują dwie warstwy podłużne, pomiędzy którymi zlokalizowana jest trzecia — okrężna. Od najgłębszej warstwy mięśni, podobnie jak u płazińców, odchodzą pęki mięśni przebiegających grzbieto-brzusznie w parenchymie. Niektóre z tych mięśni mogą się regularnie powtarzać, wykazując metamerię wewnętrzną. W sumie, u wstężnic wór powłokowy jest bardziej złożony niż u płazińców. zwłaszcza ze' względu na występowanie w nim dermis. Jest ruchliwy i rozciągliwy. Ponieważ ma podściółkę. można go określać jako wór skómo-mięśniowy.

237