272 273

Ryc. 7.37. Określanie kierunków terenowych:

A - przez topograficzne zorientowanie mapy,

B-za pomocą mapy i buaoś (orientacja magnetyczna)

Do orientacji w terenie mogą być wykorzystywane te obiekty, które jesteśmy w stanie zidentyfikować na mapie. Podczas marszu najlepiej korzystać z map w skali 1.25 000, zawierających niemal pełną treść topograficzną, co przy malej prędkości przemieszczania się pozwala na porównywanie terenu z mapą, a zatem na dokładne określenie swojego położeni a. Główną rolę odgrywają obiekty antropogeniczne - przede wszystkim drogi, po których zwykle się poruszamy i zabudowa. Na terenach słabo zagospodarowanych; szczególnie górskich, nąjwiększe znaczenie orientacyjne mają rzeźba terenu, pokrycie roślinne i wody. Określanie położenia na podstawie form rzeźby terenu wymaga jedna! umiejętności interpretowania rysunku poziomicowego. W warunkach tatrzańskich dóbr orientację podczas wędrówki zapewnia mapa w skali 1.10 000.

Szczególnym przypadkiem map topograficznych są plany miast wykonywane najczęśc w skalach 1:10 000 - 1 30 000. Ich istotąjest zasób treści umożliwiający sprawne porus nie się po bardzo zróżnicowanym topograficznie obszarze. Służy temu przede wszystl pełna sieć ulic z nazwami łatwymi do identyfikacji w terenie, szczegółowa zabudc -zęsto opatrzona numerami oraz wyróżnienie ważnych budynków.

Zwiększenie szybkości przemieszczania się, np. podczas jazdy na rowerze, wp ta ograniczenie dostępności terenu. Do pokonywania terenu wykorzystywane są je rogi i to tylko te, które mają charakter przelotowy. Na znaczeniu nie traci wię\ inych obiektów terenowych - zwłaszcza gdy są położone w pobliżu dróg lub < idoczne z dużej odległości - ponieważ umożliwiają one określanie właściwego poi itrzeby „nawigacji rowerowej” spełnia mapa w skali 1:50 000, z treścią topogr

o znacznym stopniu szczegółowości, pokazująca wiele dróg gruntowych, wolno stojących zabudowań i inne obiekty o znaczeniu orientacyjnym (kapliczki i krzyże przydrożne, pomniki, kominy itp.). Na niektórych terenach mapa 1:50 000 może być używana także przez turystów pieszych.

Następna w szeregu skalowym mapa topograficzna użyteczna w orientacji terenowej ma skalę 1:200 000. Jest ona pomocna podczas jazdy samochodem, szczególnie wtedy, gdy zachodzi konieczność korzystania z dróg lokalnych. Sprzyja temu znajdująca się na „dwuset-ce" pełna sieć dróg o nawierzchni twardej i utwardzonej oraz oznaczenie najważniejszych dróg gruntowych. Z punktu widzenia orientacji ważne jest także przedstawienie wszystkich miejscowości, jak również skrzyżowań drogowych, przejazdów kolejowych, mostów i wiaduktów na rzekach. Wiele obiektów terenowych widocznych z samochodu i występujących na mapach w większych skalach opuszczono na skutek generalizacji.

Pominięcie przy omawianiu terenowego zastosowania map topograficznych mapy w skali 1:100 000 wynika z braku jej wyraźnego przeznaczenia. Za mało szczegółowe przedstawienie sieci dróg gruntowych, rzek i rzeźby terenu (ryc. 7.18) utrudnia używanie jej w turystyce pieszej i ogranicza w dużej mierze jej przydatność do uprawiania turystyki rowerowej. Treść mapy jest równocześnie zbyt szczegółowa na potrzeby nawigacji samochodowej (nie wyklucza to jednak wykorzystania jej w tym celu).

Mapy topograficzne są wykorzystywane również do prac terenowych (kartowania terenowego), związanych z opracowaniem szczegółowych i przeglądowych map tematycznych, głównie map środowiska przyrodniczego: geologicznych, geomorfologicznych, glebowych, hydrograficznych, sozologicznych i roślinności. Mapy topograficzne stanowią podstawę kartowania, umożliwiąjąc dokumentowanie jego wyników. W niektórych przypadkach ich treść jest gotową, bo już skartowaną częścią map tematycznych, np. wody na mapach hydrograficznych i sozologicznych lub rzeźba terenu na mapach geomorfologicznych (znaczenie map topograficznych w kartowaniu tematycznym - patrz: rozdział 9).

7.7.2. Pomiary na mapach

Dużą część informacji można uzyskać z map topograficznych bezpośrednio, tj. wizualnie. Dotyczy to jakościowych cech obiektów, a także tych cech ilościowych, które wystarczy określić szacunkowo. Natomiast uzyskanie dokładnych informacji ilościowych wymaga przeprowadzenia pomiarów za pomocą odpowiednich instrumentów, a także znąjomości podstaw metodycznych pomiarów. Wyróżnia się trzy rodzaje takich pomiarów:

-    pomiary długości,

-    pomiary pól powierzchni,

-    pomiary kątów poziomych.

Dokładność pomiarów wiąże się bezpośrednio ze skalą mapy. Wyniki pomiarów są często punktem wyjścia do wykonywania obliczeń pochodnych, których celem jest uzyskanie szerszego zakresu informacji o terenie.