360 361

Atlasy geograficzne

flyc. 11.1. Strona tytułowa Atfas sńe cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura - jednego z wydań atlasu Gerharda Kremera (Merkatora), Amsterdam 1619

.atlas", w jego zamyśle nie byl to tytan czy osiłek, ale mityczny mędrzec, król starożytnej Libii. To starzec mierzący cyrklem kulę ziemską, nie zaś, jak wielu sądzi, tytan dźwigający ją na swych barkach (ryc. 11.1). W wydaniach Jodocusa Hondiusa (1563-1611) oraz jego syna Hendrika (1597-1643) i zięcia Johannesa Janssoniusa (1588-1664) przedsiębiorczych wydawców - atlas Merkatora. wzbogacany dopełnieniami następców, rozpowszechnił się szeroko, a jego nazwisko znikło z karty tytułowej dopiero w 1639 r.

Przez długi czas w wydawaniu atlasów przodowała Holandia - A. Ortcllus, J. Hoiidlus. Włllem Janszoon-Blaeu (1571-1638). W drugiej połowie XVII w. na czoło w tej dziedzinie wysunęły się Francja - Nicolas Sanson (1600-1667), Gulllaume Delisle (1675-1726). Jean-Baptfste d'Anvtlle (1697-1782), oraz Niemcy. W Norymberdze działała oficyna Johanna Baptlsty Homanna (1664-1724) i jego spadkobierców, której opracowania kartograficzne szeroko rozpowszechniły się w XV! II-wiecznej Europie (znalazł się wśród nich wydany w 1752 r.. szczególnie interesujący Polaków Atlas Silesiae autorstwu Mattheusa Schubarta).

Wśród atlasów ogólnogcograficznych XIX w., których stopniowe udoskonalanie doprowadziło do współczesnej postaci tych wydawnictw, największe znaczenie mąją atlasy Adolfa Stielera (1775-1836), wydawane w Zakładzie Kartograficznym w Gocie od 1817 r. aż do 1943 r. Pierwszy Atlas in 50 Blóttem zapoczątkował całą rodzinę tzw. srieleiów. Prace nad ostatnim atlasem, tzw. międzynarodowym rozpoczęto w 1934 r, ale nie został on dokończony. Atlasy Stielera zajęły miejsce XVI- i XVII-wiecznych atlasów holenderskich oraz XVII- i XVIII-wiecznych francuskich. Odznaczały się wewnętrzną spójnością, jednolitością i aktualnością. Kolejne ich wydania były ilustracją ponadstuletniego postępu w tej dziedzinie kartografii. Do tej samej kategorii należą znane atlasy z końca XIX w.: wydawane w Lipsku atlasy Richarda Andreego (1835-1912) oraz Ernesta Debesa (1840-1923). a także paryskie - firmy Hachette i edynbursldc - firmy J Bartholomew

W ten sposób wykrystalizował się ostatecznie typ i styl atlasu ogólnogeograficznego. Były to atlasy świata skladąjące się głównie z map ogólnogcograficznych, dające w zakresie prezentowanych treści - wód, rzeźby terenu, osadnictwa, komunikacji, podziałów adniinistracyjno-politycznych i innych wybranych elementów - charakterystykę terytoriów mapami w różnych, ale już w miarę uporządkowanych skalach, za pomocą tych samych metod i znaków kartograficznych. Ich cechą znamienną byl kreskowy obraz rzeźby terenu.

W XX w. następowało dalsze doskonalenie tego typu atlasów. Do najważniejszych należy włoski Atlantę Intemazlonale del Touring Club Italiano, wydawany w Mediolanie od 1917 r. (I wydanie w oddzielnych zeszytach ukazywało się aż do 1927 r.) do dzisiaj, w zasadzie w niezmienionej postaci, z kreskową rzeźbą terenu (ryc. 11.2). Międzynarodowy charakter — cechę przypisywaną obecnie wielu atlasom - nadają rnu wyważona terytorialnie prezentacja (mniejsze uprzywilejowanie własnego kontynentu i państwa.

361