4 4

wiek w latach

Rys. 4. Stosunek cząstkowych współczynników zgonów mężczyzn do odpowiednich współczynników zgonów kobiet przy różnych poziomach ej (ujęcie modelowe)

Źródło: jak rys. 3.

wysoce selektywnym: odniósł relatywnie większy skutek wśród kobiet niż mężczyzn oraz wśród ludzi młodszych niż starszych (rys. 3 i 4). To ostatnie zjawisko nie było jednak w stanie zapobiec zasadniczemu postarzeniu się populacji, które z kolei wyniknęło ze zmniejszenia się rozrodczości (tab. I^{1 2}). Zachwiały się quasi-stabilne w przeszłości pro-

Tabela 1. Procentowa struktura według wieku różnych i>opulacji ustabilizowanych na początku (warianty a i b) i końcu przejścia demograficznego (warianty c i d)

Przeciętne dalsze trwanie życia w chwili narodzin (w latach)

Grupy wieku	35 (a)	40 (b)	65 (c)	70 (d. e)	75 (d. 0
0-14	38,3	33,9	24,5	20,3	19,2
15-59	55,6	58,0	58,8	57,8	55,8
60+	6,1	8.1	16,7	21,8	25,0
15-44	44,7	45,1	42,0	39,5	37,7
45-59	10,9	12,9	16,8	18,3	18.1
60-69	4.0	5,1	8.7	10,4	10,9
70+	2.1	3.0	8,0	11.4	14.1

(a)    WU ■ 40, WZ • 25; średnio dla obu pici

(b)    WU o 34. WZ ■ 24; średnio dla obu pici (e) WU - 18, WZ * 13; średnio dla obu pici

(d)    WU - 14. WZ - 14; średnio dla obu płci

(e)    mężczyźni (0 kobiety

Źródło: Slabie Populations Corrtsponding to the New United Nations Model Life Tablet, United Nations, New York 1982 (obliczenia własne).

porcje między liczebnościami różnych roczników wieku oraz liczebno-ściami kobiet i mężczyzn w poszczególnych przedziałach wieku^{3 4}.

W populacjach o reprodukcji tradycyjnej mniej niż połowa osobników dożywała początków wieku reprodukcyjnego, podczas gdy w populacjach o reprodukcji nowoczesnej dożywa go ponad 95%. Z drugiej strony, przed przejściem demograficznym tylko nieliczni (co 6-8 osoba) dożywali do - jak byśmy to dziś określili - wieku poprodukcyjnego, a po przejściu doświadcza tego zdecydowana większość (75-85%) spośród narodzonych (tab. 2^lł).

Co się tyczy osób stosunkowo młodych, to zarazem wydłużył się okres masowej edukacji i znacznie odsunął w czasie życia jednostki wiek podejmowania pracy. Mimo mniejszej rozrodczości i mniej licznej reprezentacji młodych roczników w strukturze populacji według wieku,

31

1

trwania przejścia demograficznego (PD). Wybrano przykład typowy ze względu na natężenie zmian demograficznych (maksymalna wartość WPN - około 20 na 1000) i średni ze względu na czas trwania PD (około 75 lat). Wniosek jest oczywisty: wzrost liczebności najmłodszej części populacji trwa w czasie o ponad połowę krótszym niż liczebności najstarszej jej części, a maksymalne tempo w przypadku tego pierwszego segmentu jest o prawie połowę mniejsze od tempa charakteryzującego drugi z tych segmentów. W efekcie, ogólny wzrost liczebny ludności najstarszej w trakcie PD jest wielokrotnie większy niż ludności najmłodszej. Efekt tego stanowi drastyczna zmiana proporcji liczebnych tych dwóch segmentów w całej populacji. Na przykład, podczas PD we Francji (przypadek najniższego z odnotowanych dotąd w czasie PD przyrostu demograficznego) cała liczba ludności wzrosła dwukrotnie, przy czym liczba ludności najmłodszej - zaledwie o 50%, a liczba ludności najstarszej - aż dziesięciokrotnie, a w Indiach (przypadek umiarkowanego wzrostu w trakcie PD) cała liczba ludności wzrośnie (prognoza!; PD jeszcze się nie zakończyło) pięciokrotnie, przy czym liczba ludności najmłodszej - dwuipółkrotnie, a ludności najstarszej - czterdziestokrotnie. Ocenia się, że wśród populacji o największej dynamice w trakcie PD może się znaleźć ludność Kenii; liczba ludności ogółem wzrosłaby tam (znów prognoza!) dwudziestokrotnie, przy czym liczba ludności najmłodszej - dziesięciokrotnie, a ludności najstarszej - dwustukrotnie.

2

Dane liczbowe w tej tablicy potwierdzają obserwacje poczynione na podstawie rys. 2. W ujęciu modelowym, w trakcie PD odsetek ludności poniżej 15 lat zmniejsza się z 38 do 19%, podczas gdy odsetek ludności w wieku 60 lat lub więcej zwiększa się z 6 do 25%. Udział ludności w wieku 15-59 lat pozostaje na takim samym poziomie. Wprawdzie zmniejsza się umieralność (wartość współczynnika zgonów WZ ulega obniżeniu z 25 do 14 na 1000), a średnia długość życia ludzkiego się wydłuża, ale spadek płodności (wartość współczynnika urodzeń WU spada z 40 do 14 na 1000) ma dla tego zjawiska znaczenie zasadnicze.

3

   Na przykład, w populacji o stabilnej reprodukcji ludności, w której ej = 35 lat (tzn. przed rozpoczęciem się PD), na 100 mężczyzn w wieku 80 lat lub więcej przypada 120,4 kobiet w tym samym wieku, podczas gdy w państwach należących (według stanu w 1992 r.) do Unii Europejskiej (tzn. w populacjach, w których PD zostało już zakończone), w 1990 r. wskaźnik ten wyniósł średnio 223,5.

4

   Dwie ostatnie kolumny tab. 2 odzwierciedlają obecne wyobrażenie o możliwościach wydłużenia przeciętnego dalszego trwania życia (od chwili narodzin) i konsekwencjach tego wydłużenia dla szansy dożycia określonego przedziału wieku. Najkorzystniejszy z faktycznie osiągniętych do tej pory stanów (Japonia) odpowiada sytuacji pośredniej między opisaną przez trzecią od końca kolumnę tej tablicy a opisaną przez dwie ostatnie kolumny.