534 535 2

Głowa jest dobrze odgraniczona od tułowia, jednolita, niesegmentowana. Powszechniej przyjął się pogląd, że w rozwoju zarodkowym zawiązuje się z 6 segmentów: ąkronu. segmentu ęzułkowęgp. segmentu watawkoweyn odnóży (interkalamego, w rozwoju zarodkowym skąponogów pojawiają się na nim zawiązki wyrostków, które następnie zanikają), żuwaczkowego, szczęk I_pary, szczęk Il pary,

Część embriologów, opierając się na analizie liczby par woreczków celoma-tycznych i liczby par zwojów nerwowych zawiązujących się w tagmie głowowej podaje, że u drobnonogów pomiędzy segmentem interkalarnym a żuwacz-kowym występuje dodatkowy segment: przedżuwaczkowy, a głowa w tej grupie składa się z 7 segmentów. Odnośnie do pareczników niektórzy sądzą, że u nich także głowa składa się z 7 segmentów, ale dodatkowy segment występuje pomiędzy akronem i segmentem czułkowym; określają go jako segment przedczułkowy. Wreszcie część embriologów sądzi, że głowa wijów jest zbudowana z 8 segmentów, u wszystkich przedstawicieli tych stawonogów występują segmenty przedczułkowy i przedżuwaczkowy.

Głowa wijów zaopatrzona jest w parę czułków i trzy albo dwie pary przysadek gębowych (u skąponogów i dwuparców szczęki drugiej pary zawiązują się w rozwoju zarodkowym i następnie zanikają, ostatni segment pozostaje bez przysadek gębowych). Żuwaczki u skąponogów i dwuparców są dwuczłonowe, u reszty wijów nieczłonowane. Szczęki są członowane, u większości wijów zbudowane są z części podstawowej, na której osadzone są dwa płaty, tzw. żuwki zewnętrzna i wewnętrzna, a na zewnętrznym może występować członowany głaszczek (narząd zmysłowy). Niektóre wije mają zredukowane głaszczki na obu szczękach, albo płaty żujące na II parze szczęk.

Otwór gębowy występuje po spodniej stronie głowy. Od przodu jest ograniczony wargą górną, zesklerotyzowanym wypukleniem ściany głowy. U tych wijów, które mają obie pary szczęk, otwór gębowy od tyłu ogranicza warga dolna (zrośnięte części podstawowe szczęk II pary). U innych wijów, otwór gębowy od tyłu ograniczony jest bardzo specyficznymi strukturami.

Tułów wijów jest zbudowany z różnej liczby segmentów, od 10 do ponad 180. Segmenty wykazują znaczną homonomię. Na segmentach występują parzyste odnóża lokomocyjne, ale nie muszą je mieć wszystkie segmenty, poza tym pierwsze pary odnóży mogą być odmiennie niż pozostałe wykształcone i pełnią specyficzne funkcje. Ostatni segment — telson — u wszystkich wijów, tak jak powszechnie u stawonogów, jest pozbawiony odnóży.

Otwory płciowe u wijów są nieparzyste lub parzyste. Nieparzyste uchodzą z tyłu tułowia, parzyste z przodu.

Budowa wewnętrzna

Cechą prymitywną wijów jest budowa układu nerwowego. Nawiązuje on do układu segmentalnego pierścienic. Pierwsze trzy pary zwojów brzusznych są połączone ze sobą w zwój podprzełykowy, a następne są połączone parami i występują segmentalnie.

Jako narządy zmysłu wzroku występują u wijów na głowie para oczu prostych lub dość liczne skupienia tych narządów. Niektóre pareczniki mają oczy /.łożone. Drobne wije są ślepe.

Drobne wije nie mają układów krwionośnego i oddechowego. U mających układ krwionośny, serce jest długie i poprzewężane segmentalnie, co jest także cechą prymitywną wijów. Niektóre wije, prócz cewek Malpighiego, mają szczątkowe gruczoły szczękowe.

Gonady są parzyste lub nieparzyste, leżą pod lub nad przewodem pokarmowym.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Wije są przeważnie rozdzielnopłciowe, nieliczne gatunki są partenogenetyczne. Samice są tylko jajorodne. W rozwoju większości gatunków wijów larwy wylęgają się z jaj z niepełną liczbą segmentów tułowia i dalszy ich rozwój jest anamorficzny. to jest związany z przyrastaniem dalszych segmentów. Tylko u niektórych pareczników larwy wylęgają się z pełną liczbą segmentów i ich rozwój jest epimorficzny, polegający tylko na kolejnych linieniach połączonych ze wzrostem.

SYSTEMATYKA

Większość systematyków rozdziela wije na 4 podgromady: drobnonogi — Symphyla, ) dwuparce — Diplopoda, (> *c*jorica*a. skąponogi — PauropodaJ pareczniki — Chilopoda.j Ofidn    ' '« ^rn

Pierwsze trzy podgromady cechuje występowanie otworów płciowych z przodu tułowia, w związku z tym, w dawniejszych systematykach dawano im rangę rzędów i łączono w podgromadę:

przodopłciowe — Progoneata.

Pareczniki cechuje występowanie otworów płciowych z tyłu tułowia, ujmowano je więc w podgromadę:

tyłopłciowe — Opisthogoneata.

Obecnie trwa dyskusja czy występowanie otworów płciowych z przodu ciała jest pierwotne czy wtórne. Zdania są podzielone. Zwolennicy poglądu zakładającego, że przodopłciowość jest pierwotniejsza, podkreślają, że u pierścienic, typu niewątpliwie spokrewnionego ze stawonogami, otwory płciowe występują bliżej przedniej okolicy ciała. W związku z dyskusją i z brakiem dowodów wskazujących, że drobnonogi, dwuparce i skąponogi tworzą grupę naturalną, nie stosuje się obecnie podziału wijów na dwie podgromady, przeprowadzanego na podstawie lokalizacji otworów płciowych, tylko obniża się rangę tych kategorii do działów. Dział: przodopłciowe niektórzy systematycy rozdzielają na dwa poddziały: trójprzysadkowe — Trignatha, dwuprzysadkowe — Dignatha,

zależnie od liczby przysadek obsługujących otwór gębowy. Trójprzysadkowe obejmują drobnonogi, u których występują trzy pary przysadek gębowych

535