6 a341c4d2a4

[górna ilustracja w ramce na stronie 57]. Pokazaliśmy te rysunki 24 osobom niewidomym od urodzenia i zadaliśmy im serię pytań. Stół miał kwadratowy blat i cztcrv^r nogi. Badanym powiedzieliśmy, że osoba niewidoma, która narysowała stół, pragnęła, zgodnie z tym, co mówiła, pokazać, że jest on z każdej strony sy-niej znajdowały się ściany górna, dolna, lewa i prawa. Na kolejnym rysunku były dwa kwadraty przedstawiające przód i górę sześcianu. Na trzecim przednią ścianę przedstawiono w formie kwadratu, a górną w kształcie prostokąta - mniejszego, ponieważ ściana ta była oddalona od obserwatora. Czwarty ry-lub „ćwiczeniem trzech gór"). Dla wielu dorosłych i dzieci było to zadanie stosunkowo trudne. Przeciętnie jednak badani uzyskali takie same wyniki jak osoby widzące; wykonali poprawnie 3.4 spośród pięciu rysunków.

Poprosiliśmy następnie naszych badanych, by wskazali punkt, z którego

Niewidomi pojmują zasadę perspektywy i poprawnie przedstawiają

usytuowanie przedmiotów oraz odczytują szkice.

metryczny. Powiedzieliśmy im później, że inny niewidomy narysował identycznie stół, twierdząc, iż przedstawił go od dołu. Uważał, że rysując stół z góry lub z boku, nie mógłby tak naprawdę pokazać ani blatu, ani czterech nóg.

Poprosiliśmy następnie badanych, by wybrali rysunek sześcianu wykonany ich zdaniem przez osobę, która szkicowała stół od dołu. Aby zdecydować się na konkretny rysunek, musieli zrozumieć, jaką strategię zastosowali poszczególni wykonawcy. Jeden z sześcianów przypominał rozłożone pudełko: przednia ściana była narysowana pośrodku, dokoła

Lista stów	Zgodność
kojarzonych z kotem	między badanymi
albo kwadratem	l%]
Miękki-twardy	100
Matka—ojciec	94
Szczęśliwy-smutny	94
Dobry—zly	89
Miłość nienawiść	89
Żywy-martwy	87
Jasny-ciemny	87
Lekki-ciężki	85
Ciepły—zimny	81
Lato-zima	81
Staby-silny	79
Szybki—wolny	79
Kot-pies	74
Wiosna—jesień	74
Cichy-glośny	62
Chodzenie-stanie	62
Nieparzysty—parzysty	57
Daleki-bliski	53
Roślina-zwierzę	53
Gtęboki-ptytk	51

WDANIE SPECJALNE 2007

sunek ukazyw^rał dwa trapez)- złączone najdłuższymi bokami. Owa przedłużona linia oznaczała, że ta krawędź sześcianu znajduje się najbliżej obserwatora.

Jak myślicie, który rysunek został zrobiony przez osobę, która zamierzała przedstawić stół od dołu? Większość niewidomych wybrała ten z dwoma trapezami. Uznali go za rysunek z najbardziej skomplikowaną perspektywą. Na ostatnim miejscu znalazł się (co było do przewidzenia) rysunek rozłożonego pudełka. Nic zastosowano w nim w ogóle żadnej perspektywy. Badani doszli do wniosku, że najprawdopodobniej wykonała go osoba, która rysując stół, starała się pokazać jego symetrię.

Wraz z Hellerem przygotowaliśmy kolejny eksperyment. Chcieliśmy udowodnić, że niewidomi pojmują zasadę perspektywy. (Zachęcam do przeprowadzenia takiego doświadczenia; jego opis znajduje się przy dolnej ilustracji na stronie 51). Na prostokątnym stole położyliśmy kulę, stożek oraz sześcian. Wszyscy nasi niewidomi siedzieli po jednej stronie stołu. Poprosiliśmy ich, aby narysowali przedmioty z miejsca, w którym siedzą, oraz by wyobrazili sobie później, jak wyglądają one z trzech pozostałych stron stołu oraz z góry. (Szwajcarski psycholog Jean Piaget nazwał to ćwiczenie sprawdzaniem perspektywy

Paty stów postużyty w teście sprawdzającym symboliczność abstrakcyjnych figur i sposób, w jaki osoby niewidome i widzące odbierają znaczenie takich symboli. Powiedzieliśmy badanym, że z każdej pary stów jedno można skojarzyć z kotem, a drugie z kwadratem. Jaki kształt na przykład lepiej opisuje słowo „miękki”? Liczba podana po parze stów „miękki-twardy” świadczy o tym, że wszyscy wybrali kolo.

W procentach wyrażony został poziom zgodności między widzącymi. Niewidomi dokonywali bardzo podobnych wyborów.

rysowali każdy obrazek. Pokazaliśmy im rysunki dwukrotnie w^r przypadkowej kolejności, maksymalnie można było podać 10 poprawnych odpowiedzi. W sumie niewidomi uzyskali przeciętną 6.7, a widzący 7.5. W tych ćwiczeniach, polegających na rysowaniu i rozpoznawaniu rysunków, dziewięć osób, które straciły wzrok w późniejszym wieku, wypadło nieco lepiej niż niewidomi od urodzenia i widzący. Osoby te uzyskały przeciętnie wynik 4.2 z rysowania i 8.3 z rozpoznawania. Znów można przypuszczać, że wypadły one tak dobrze, ponieważ kiedyś widziały, a oprócz tego miały lepiej niż widzący rozwinięty zmysł dotyku.

Metafora

z opisanych dadań wynika, że niewidomi poprawnie odczytują szkice i perspektywę stosowaną w celu przedstawienia położenia przedmiotów i płaszczyzn. Obrazy jednak są czymś więcej niż wiernym odwzorowaniem rzeczywistości. Zdałem sobie z tego spraw^rę, gdy podczas badań jedna z niewidomych uczestniczek postanowiła narysować kręcące się kolo. Aby pokazać ruch, narysowała zaokrąglone linie w środku okręgu. Byłem zaskoczony. Linie symbolizujące ruch, jakich użyła, są stosunkowo niedawnym wynalazkiem sztuki ilustracyjnej. Znawca sztuk pięknych David Kunzle pisze, że Wilhelm Busch, jeden z najbardziej nowatorskich XIX-wiecznych rysowników, praktycznie nie stosował linii mających oznaczać ruch aż do około 1877 roku.

Gdy poprosiłem kilku innych niewidomych o narysowanie kręcącego się koła, uciekali się zazwyczaj do bardzo spry tnego rozwiązania: kilku z nich narysowało szprychy kół jako zaokrąglone linie. Kiedy zapytałem dlaczego, wszyscy odpowiedzieli, że jest to me-

ŚWIAT NAUKI 53