771

3. Choroby sercono-naczyniowr i nowotwory stanowią obecnie najczęstszą przyczynę zgonów ludzi w krajach wysoko rozwiniętych. Karcynogeneza jest procesem wieloetapowym, w którym wyróżniamy okresy: inicjacji, promocji, transformacji. progresji oraz metastazy (przerzutu). Pomiędzy okresem inicjacji a klinicznym wykryciem guza często upływa ponad 20 lat. Powszechnie przyjmuje się. źc przyczynami inicjacji nowotworów są mutacje protoonkogenów - spontaniczne maturalne) oraz indukowane przez różnorodne karcynogeny uszkadzające DNA. w tym wolne rodniki. Mutacje spontaniczne nie są bczpczyczynowe; głównym ich powodem jest fizyczne zjawisko - tak zwany eftkt tunelowy (ucieczka protonu przez barierę potencjału), który prowadzi do powstania form tautomerycznych w DNA. co w czasie replikacji może spowodować niepraw idłowe połączenia - błędy kodu genetycznego. Zmutowane protoonkogeny - onkogeny kodują (wytwarzają) patologiczne białka, które na różnych drogach - zmiany aktywności cyklazy adenylowej. fosforylacji białek, zmiany regulacji transkrypcji i replikacji DNA - uczestniczą w procesie powstawania nowotworów. Wolne rodniki i procesy oksydacyjne mają znaczenie w inicjacji (mutacje) i promocji nowotworów. Witaminy C. E. a także inne antyoksydanty (enzymatyczne i nieenzymatyczne) są zmiataczami wolnych rodników i reaktywnych postaci tlenu; mogą zatem działać antykancero-genme. Witamina C jest traktowana jako zasadniczy antyoksydant w ludzkim ciele i nazywana jest często ..najważniejszym antyoksydaniem osocza*'. Witamina C. ponadto. blokuje tworzenie się kancerogennych nitrozoamin z azotanów i stymuluje system immunologiczny (wzrost syntezy interferonu), może także wpływać na wzrost i różnicowanie się komórek.

W^r chorobach (zespołach) wrodzonych, cechujących się wrodzoną skłonnością do zapadania na nowotwory (zespół Blooma. niedokrwistość Fanconiego. zespół ataksja-teleangiektazja). wykazano w komórkach pęknięcia chromosomów. Uszkodzenia chromosomów zaobserwowano również w limfocytach chorych na choroby autoimmunizacyjnc: toczeń trzewny. reumatoidalne zapalenie stawów, chorobę Le-Śniowskicgo-Crohna. stwardnienie rozsiane i inne. Limfocyty osób cierpiących na te choroby zawierają czynnik klastogenny. który powoduje pęknięcia chromosomów także ludzi zdrowych. Chromosomy me ulegają uszkodzeniu, jeżeli komórki były inkubówane z ekstraktem limfocytów od lud/i chorych i dysmulazą ponad tlen* kawą. Egzogenna SOD zapobiega pękaniu chromosomów przez rozkład jonorodni-ka ponadtlcnkowego. Wykazano, że SOD zmniejsza liczbę uszkodzeń chromosomów w chorobie popromiennej. Rozwój niektórych chorób jest możliwy, jeżeli w organizmie SOD nie jest aktywna. Wykazano na przykład, że w krwinkach białych chorych na młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów aktywność SOD jest zmniejszona. Kwasy nukleinowe ulegają uszkodzeniu bezpośrednio przez wolne rodniki ^#OH i wykazują one szczególne powinowactwo do tymidyny. W*idma EPR wskazują, źc niesporuwany elektron lokalizuje się w następującym ugrupowaniu: -*C(CH,)-CH₂-. Znany antybiotyk przeć i wnowot worowy - blcomycyna. skuteczny w leczeniu: mięsaka ISO. raka Ehrlicha myszy, raka języka, mięśniaka sia-tcczkowatcgo i choroby Hodgkina działa cytotoksycznic za pomocą mechanizmu wolnorodnikowcgo. Wysoce reaktywne wolne rodniki generowane przez blcomy-

771