83

83

działania celowe i świadomie organizowane, zmierzające do określonego przekształcenia osobowości wychowanka. W tym przypadku brak określonych intencji wychowawczych w czynnościach opiekuńczych wyklucza urzeczywistnianie się w nich wychowania, a tym samym istnienie na tym tle związków między opieką a wychowaniem.

Charakteryzując bliżej stosunki między opieką a wychowaniem H. Radlińska pisze: „Opieka współdziała z wychowaniem przede wszystkim przez to, że kompensuje braki zagrażające rozwojowi nędzą i zniechęceniem, przyczynia się do uprawy gleby wrastania. Równocześnie opieka spożytkowuje metody wychowania w usuwaniu moralnych przyczyn ludzkiego nieszczęścia i szkodliwej bierności”¹. Tak więc powiązania te sprowadzają się do tego, że opieka stwarza niezbędne warunki dla akcji wychowawczej, a wychowanie z kolei dostarcza opiece metod służących aktywizacji i usamodzielnianiu jednostek-podopiecznych. Związek pierwszy dokonuje się przez warunkowanie funkcjonowania jednej dziedziny (tj. wychowania) określoną działalnością drugiej dziedziny (tj. opieką). Związek drugi urzeczywistnia się przez wykorzystywanie przez jedną dziedzinę instrumentów działania właściwych dziedzinie drugiej: to jest instrumentów wychowania przez opiekę.

Te zasygnalizowane przez H. Radlińską związki odpowiadają zapewne wymogom zgodności z rzeczywistością i posiadają wyraźne walory poznawcze. Natomiast pewne wątpliwości budzi sama interpretacja, jaką nadaje autorka drugiemu rodzajowi „współdziałania” opieki z wychowaniem. Wydaje się, że istotą tego związku nie jest to, że „opieka spożytkowuje metody wychowania”, ale raczej to, że po prostu wychowanie interweniuje w proces opiekuńczy wtedy, gdy napotyka on na trudności i przeszkody, których usuwanie leży tylko w kompetencjach wychowania. Świadome przekształcanie osobowości metodami wychowawczymi jest już wychowaniem, a nie opieką.

Jeszcze ściślejsze związki opieki z wychowaniem formułuje w swej pracy A. Kelm. Opierając się na cytowanych stwierdzeniach H. Radlińskiej wyróżnia on trzy rodzaje tych związków.

1.    Stwierdza, że opieka „interweniując w sytuacjach zagrożenia usuwa przeszkody w prawidłowym przebiegu procesu wychowania”². Mamy tu więc związek polegający na interwencyjnej roli opieki w procesie wychowania.

2.    Wskazując na stopniowe uniezależnianie się dziecka od opieki dostrzega w tym procesie istotną rolę wychowania: „wychowanie z kolei sprawia, że dziecko w miarę rozwoju lepiej poznaje sytuacje zagrożenia i umie się im przeciwstawić”³.

1

H. Radlińska, op. cit., s. 325.

2

A. Kelm, Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa 1968, s. 13.

3

Ibidem, s. 13.