Atlas nieba 00 (46)

ATLAS NIEBA 2000.0

WSTĘP

Kiedyś, przed bardzo wielu laty, człowiek po raz pierwszy świadomie spojrzał w niebo podziwiając jego piękno lub dokonując obserwacji. Pierwszej z szeregu tych, które doprowadziły cywilizacje starożytne do mierzenia czasu, wymyślenia kalendarza, nabycia umiejętności orientowania się według gwiazd na niebie. Ziemi i morzu oraz zdobycia pierwszych informacji o przestrzeni wokół nas. W okresie tym powstały również pierwsze mapy nieba, później także wykazy gwiazd - katalogi. Nazwy gwiazdozbiorów Zodiaku pochodzą z Mezopotamii a znajdujemy je również na starożytnej mapie egipskiej w Denderze. Pierwszy zachowany katalog sporządził Hipparch w II wieku p.n.e. Przed wynalezieniem lunety powstał słynny atlas Bayera z roku 1603 z obszernym systematycznym nazewnictwem gwiazd. Nazewnictwo to uzupełnił Flamsteed, autor katalogu i doskonałych map nieba. Twórcą pierwszego katalogu obiektów niegwiazdowych z 1781 roku jest Messier. Dokładnego zdefiniowania granic gwiazdozbiorów dokonano dopiero w 1930 roku, kiedy to Międzynarodowa Unia Astronomiczna zaakceptowała projekt Delporta.

Rozwój astrofizyki w XIX i XX wieku pociągnął za sobą odkrycia nowych obiektów. Powstały obszerne katalogi wszelkiego rodzaju obiektów, obejmujące ciała i układy znajdujące się w zasięgu wielkich teleskopów. Owe specjalistyczne katalogi zawierające mnóstwo danych fizycznych przeznaczone są głównie dla potrzeb pracy naukowej. Są one także świetnym materiałem wyjściowym do sporządzania atlasów i map o charakter ze encyklopedycznym, z których można korzystać w praktyce obserwacyjnej.

Obszernym dziełem tego typu, które zdobyło rozgłos na całym świecie, był Atlas Coeli 1950.0 z Katalogiem (autor A. Bećvśf). Na podstawie katalogu tej jiracy sporządzone zostały mapy nieba J. Klepeśty i A. Rttkla, których liczne wydania służyły obserwatorom bez mała ćwierć wieku. W ciągu ostatnich dziesięcioleci katalogi uzupełniono i uściślono. Z tego powodu, jak również dlatego, że precesja powoduje zmiany współ rzędnych, zachodzi konieczność tworzenia nowych atlasów.

Oddajemy do rąk czytelników atlas nieba opracowany dla roku 2000 z ilustrowanym trzyczęściowym dodatkiem obejmującym następujące rozdziały: „Układy współrzędnych i ich odwzorowanie na mapach", „O wszechświecie i zawartości map nieba" oraz „Katalog".

Atlas ma przede wszystkim charakter małej encyklopedii: poza danymi o pozycji zawiera również - podane w zwięzły sposób - informacje na temat właściwości fizycznych obiektów. Ponadto, umożliwiają one odszukanie obiektu na niebie jak i nanoszenie na mapy obiektów oglądanych na niebie przez obserwatora. Ułatwia to zwłaszcza jasne tło map. 1 wreszcie -podobnie jak i*mapy epok minionych - mają one pełnić funkcję estetyczną. Życzymy użytkownikom map, by im niezawodnie służyły we wszystkich wspomnianych funkcjach, aby odkryły przed nimi piękno firmamentu i przyczyniły się ao pogłębienia wiedzy o wszechświecie, którego wszak elementem jest również nasza Ziemia oraz my sami.

Rozdział Układy współrzędnych i ich odwzorowanie na mapach jest w swej istocie szczegółową instrukcją dla tych, którzy do tej pory nie zetknęli się ze współrzędnymi astronomicznymi.

Druga część tekstu zatytułowana O wszechświecie i zawartości map nieba zawiera najbardziej podstawowe informacje o poszczególnych rodzajach zamieszczonych w atlasie obiektów oraz opisy ich odwzorowania.

Dla czytelników posiadających elementarną wiedzę astronomiczną najważniejszą częścią publikacji będzie część trzecia - Katalog, który nie jest wyłącznie rejestrem ułatwiającym odszukanie obiektów za pomocą współrzędnych, lecz jednocześnie encyklopedią prezentującą w tabelach wybrane właściwości przedstawionych obiektów.

Podstawą dla sporządzenia map i katalogu były najnowsze oryginalne katalogi specjalistyczne (patrz Literatura, dział Katalogi i atlasy).

UKŁADY WSPÓŁRZĘDNYCH I ICH ODWZOROWANIE NA MAPACH Niebo i jego odwzorowanie

Przy oglądaniu nieba odległe ciała kosmiczne zdają się być rozmieszczone na sklepieniu niebieskim. Najwierniejszym jego obrazem jest - podobnie jak w przypadku Ziemi -globus.

1