DSC02370

Dokumenty ze względu na ich formę można podzielić nj):

-    dokumenty/jJftąn^S^fbalne) - świadectwa szkolne, opinie, protokoły, sprawozdania (np. z rad pedagogicznych, rad naukowych, z posiedzenia kół zainteresowań itp.), materiały pokontrolne, artykuły prasowe, prace pisemne uczniów, notatki studentów itp.,

-    dolmmenty^cyfrcjwęjstatystyczne) - roczniki statystyczne i inne opracowania GUS dotyczące problematyki związanej z edukacją oraz różnego rodzaju opracowania o charakterze statystycznym wykonywane dla potrzeb odpowiednich władz oraz potrzeb badanej instytucji (szkoły, uczelni),

-    dokumenty^obrazowo^dźyiękp^e - filmy (w tym VHS, DVD itp.), nagrania magnetofonowe i wideomagnetofonowe, fotografie, przeźrocza itp.

Ze względu na pochodzenie dokumentów dzieli się je na:

-    dokumenty zastane (przypadkowe, okolicznościowe), czyli takie, które powstały niezależnie od intencjiprowadzącego badania (np. notatki z zajęć studentów czy różne wytwory uczniowskie wykonywane w ramach codziennej pracy dydaktycznej),

-    dokumenty intencjonalne tworzone (zbierane w sposób systematyczny), czyli dokumenty, które powstały z inspiracji badacza (np. opracowania naukowe, wypracowania uczniowskie, pamiętniki itp.)³²³.

Biorąc za podstawę podziału rodzaj twórcy dokumentu wyróżnia się:

-    dokumenty urzędowe (oficjalne) - plany i programy kształcenia, dzienniki ustaw, zarządzenia, listy egzaminacyjne, dzienniki lekcyjne, karty czytelnicze w bibliotece, świadectwa lub dyplomy ukończenia danej szkoły, uczelni itp.,

-    dokumenty osobiste (nieoficjalne) - pamiętniki, autobiografie, listy, rysuńki, tfźienniki, wspomnienia itp.

W badaniach pedagogicznych mogą być wykorzystywane różne

dokumenty. W zależności od przedmiotu badań mogą to być doku-

^,a W. Zaczyński: Op. cii., s. 161; M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. ciu.

menty zarówno pisane, cyfrowe czy obrazowo-dżwiękowe, jak i zastane bądź intencjonalne tworzone. Dokumenty urzędowe i osobiste mogą również występować jako pisane, cyfrowe czy obrazowo--dźwiękowe.

W badaniach o charakterze psychologiczno-socjologicznym bardzo przydatna, a niekiedy wręcz niezastąpiona może być analiza dokumentów osobistych³²⁴._Cechą charakterystyczną dokumentów osobistych jest to, że są one własnym wytworem autora wypowiedzi. W związku z tym ich treść koncentruje się na przeżyciach wewnętrznych autora, uczuciach doznawanych w związku z relacjonowanymi zdarzeniami i faktami, a tym samym jest przez nich całkowicie ukształtowana. Obarczona jest zazwyczaj dużą dozą subiektywizmu, ale jednocześnie pozbawiona jest jakiegokolwiek wpływu badacza.

Dokumenty osobiste umożliwiają poznawanie ludzi, jakimi oni sami siebie widzą. Ponadto dostarczają odpowiedzi na pytanie, jaki jest świadomościowy aspekt zachodzących zjawisk i wydarzeń społecznych. Stanowią więc dobry materiał do poznawania świadomości społecznej ludzi w zakresie np. ich potrzeb edukacyjnych.

Stosowanie w badaniach naukowych analizy dokumentów osobistych ma wiele zalet, ale ma również wady. Do podstawowych zalet należy zaliczyć to, że pozwalają one na:

-    zrozumienie motywów postępowania ludzi,

-    wykrywanie zależności między zachowaniem jednostki a właściwościami środowiska, w którym żyje, pracuje lub uczy się,

-    zdobycie informacji na temat obrazu zjawiska występującego w przeszłości, a stanowiącego obecnie przedmiot badań naukowych,

-    przedstawienie plastycznie typologii osobowości społecznej jednostek i grup ludzkich oraz wzorów ich zachowań,

-    poznanie autentycznych opinii i sądów ludzi w danej sprawie, wyrażonych spontanicznie, bez sugestii ze strony badacza.

^K< Stosowanie tej analizy uznaje się za charakterystyczną cechę polskich badań socjologicznych. Wzorcowym przykładem jej stosowania mogą być badania prowadzone przez T. Zanieckiego i J. Chalasińskiego.

153