DSC05078

WSTĘP

Sens dzieła o którym będzie tu najczęściej mowa, zawarty jest w słowie, jakie znajduje się w tytule: Commen-tariorum de Republica emendanda łibri quinque(Pięć ksiąg komentarzy’o poprawie Rzeczypospolitej). Stąd polski odpowiednik słowa emendare wymaga wyjaśnienia, które bierze pod uwagę zarówno to, że język łaciński jest językiem oryginału i że formułując tytuł, autor dobrze zdawał sobie sprawę z intencji swych „komentarzy”.

W pochodzącym z 1532 r. - a więc z lat, kiedy Frycz kształtował swe poglądy - słowniku Bartłomieja z Bydgoszczy czytamy, że emendo znaczy „polyepszenie, prze-myennosc, napravyenye”, a Jan Mączyński, autor słownika wydanego w 1564 r. pisze, że mendum corrigere znaczy: „W czym się pobłądziło poprawić i błąd wyrzucić”. Skoro zaś język jest sposobem reagowania na bodźce zewnętrzne, tj. zawiera określone dążenia treściowe - a co do tego zgodna jest większość nowożytnych językoznawców - wnioski narzucają się same.

Bardzo wymagający wobec otaczającej go rzeczywistości, Frycz dążył do jej „polyepszenia”, chcąc to, „w czym się pobłądziło poprawić”. Inaczej mówiąc, pragnął udoskonalić istniejący, tj. zastany stan rzeczy. W ten sposób „prze-myennosc” tego, co trudno było uznać za dobre, stała się głównym celem jego dzieła, choć często pisał też o tym, co warto przybliżyć do ideału, mimo że jest w zasadzie dobre.

Autor Pięciu ksiąg komentarzy o poprawie Rzeczypospolitej nie był w tych dążeniach odosobniony am w kraju,