22 Z. Jasińska
gów agrotechnicznych wiąże się z jakimś czynnikiem fotosyntezy. Zasadniczo foto. synteza wpływa na plon pośrednio, gdyż w największym stopniu oddziałuje na in. tensywność produktywności roślin. Ocenia się, że w wyniku fotosyntezy roślinność Ziemi w ciągu roku wytwarza 100-150 miliardów ton suchej masy, z czego połowę1 stanowi węgiel.
Część wytworzonych przez roślinę związków zostaje zużyta w procesie oddyJ chania. Dlatego rozróżnia się fotosyntezę względną (brutto) i rzeczywistą (netto). Przez pierwsze pojęcie rozumie się całkowitą ilość CO2 przyswojonego przez rośli-1 ny. Fotosyntezę rzeczywistą zaś określa różnica między asymilacją całkowitą a! zużyciem asymilatów na procesy oddychania.
Istnieje wyraźny związek między plonowaniem roślin a przebiegiem procesu! oddychania. Thomas i Hill podają, że straty na oddychanie wynoszą u buraka 30%, lucerny - 40%, koniczyny - 50% CO2 pobranego w procesie fotosyntezy. Wielkości te zależą od temperatury, zaopatrzenia roślin w wodę, odżywiania mineralnego i dynamiki wzrostu. Bardzo duże znaczenie mają w tym przypadku procesy starzenia się, bo z wiekiem rośliny wzrasta stosunek części nieasymilujących do asymilują-cych. U wielu roślin trawiastych ujemny wpływ na nagromadzenie suchej masy ma wysoka temperatura lata, powodująca intensywne oddychanie. W tych warunkach ] obserwuje się niskie przyrosty traw na pastwiskach i tak zwane przypalanie zbóż, i które ogranicza plon ziarna.
Biomasa uzyskiwana w procesie fotosyntezy jest funkcją trzech parametrów:! powierzchni asymilacyjnej, intensywności fotosyntezy i czasu jej trwania. Największy wpływ na wydajność fotosyntezy, a tym samym na produkcyjność roślin, ma powierzchnia asymilacyjna. U niektórych biotypów jest ona zbliżona do po-' wierzchni liściowej, u innych znacznie ją przekracza, gdyż w procesach tych biorą udział również pozostałe składniki pędu. Wzrost powierzchni asymilacyjnej zależy od warunków środowiskowych i obsady roślin. Dlatego ważny jest stosunek powierzchni asymilacyjnej roślin do powierzchni gruntu, na którym rośliny rosną. Ponieważ trudno jest określić całą powierzchnię asymilacyjną, przyjęto, że jest to stosunek powierzchni liści do powierzchni gleby. Jest to tzw. współczynnik powierzchni liści (L) - wskaźnik Watsona. Jego wielkość zależy od cech genetycznych gatunków i odmian, stanu rozwoju roślin, ich zwartości i zdrowotności. Na te cechy wpływają warunki klimatyczne i agrotechniczne. Współczynnik L jest stosunkowo mały u ziemniaka, bo wynosi od 2 do 3, u buraka - od 3 do 5, u zbóż od 4 do 6, a u roślin motylkowych drobnonasiennych dochodzi do 8, lecz w pewnych warunkach może być wielokrotnie wyższy.
Początkowo ulistnienie roślin jest małe. W miarę rozwoju roślin wzrasta powierzchnia asymilacyjna liści i jednocześnie rozwijają się łodygi. Pod koniec wegetacji udział łodyg jest większy, a łączna powierzchnia asymilacyjna maleje. Według Watsona (1947) w ciągu 3/4 okresu wegetacyjnego pszenicy ozimej i 1/2 pszenicy jarej współczynnik L jest mniejszy od 1. Rośliny buraka cukrowego charakteryzują się dużą powierzchnią liści, która jednak rozwija się zbyt późno.