DSCF5339

W. Budzyński, W. Szempuński

odmian może stanowić nawet do 40% powierzchni wszystkich liści. W przypadku żyta, które ma mały liść flagowy, rolę tę spełnia wyjątkowo długie, fotosyntetycznie aktywne dokłosie, czyli źdźbło. Udział materiałów zapasowych pochodzących | okresu przed kłoszeniem jest w ziarnie niewielki, a największy - u żyta.

Dorodność ziarna zależy także od zaopatrzenia roślin w wodę, dostępności składników mineralnych, temperatury oraz zdrowotności aparatu asymilacyjnego. Późne dokarmianie zbóż azotem w okresie kłoszenia oraz zwalczanie chorób liści i kłosa korzystnie wpływa na ten element struktury plonu. Źdźbła boczne zbóż, z powodu silnej dominacji źdźbła głównego, mają gorsze warunki rozwoju. Z tych względów ziarno z bocznych kłosów zwykle jest mniej dorodne niż z kłosa głównego. Cecha ta odgrywa szczególną rolę w uprawie jęczmienia browarnego i pszenicy konsumpcyjnej i decyduje o przydatności technologicznej ziarna.

W embriogenezie ziarniaka wyróżnia się fazę dojrzałości mlecznej, woskowej, pełnej i martwej. W fazie dojrzałości mlecznej ziarniaki są mocno uwodnione -zawierają od 65 do 40% wody. Pod koniec tej fazy, trwającej od 12 do 18 dni, ziarniaki osiągają swoje pełne rozmiary, a ich zarodki są całkowicie wykształcone i zdolne do kiełkowania, lecz jeszcze zielone. W tej fazie ziarniaki dają się łatwo rozgniatać w palcach, a wewnątrz mają konsystencję gęstego białego mleka. W tym czasie żółkną środkowe liście i dolne węzły źdźbła i proces ten posuwa się ku górze.

W fazie dojrzałości woskowej ziarniaki zawierają od 40 do 20% wody. Są na tyle twarde, że nie dają się rozgnieść w palcach, ale można je przełamać paznokciem kciuka; ich bielmo ma woskową konsystencję. Następuje wyraźne żółknięcie wyższych międzywęźli i liści, najpóźniej zieloną barwę traci dokłosie łącznie z liściem flagowym i kwiatostanem. W końcu tej fazy ziarniaki pod względem rozmiarów i barwy okrywy owocowo-nasiennej przypominają już postać dojrzałą. Faza ta trwa od kilku do kilkunastu dni, a w latach przekropnych w okresie dojrzewania nawet do dwudziestu kilku dni.

W fazie dojrzałości pełnej zawartość wody w ziarnie spada poniżej 20%. Całe rośliny są pożółkłe, ziarniaki twarde, odłączone od obumarłej rośliny macierzystej 1 słabo trzymają się w kłosie, a podczas zbioru mogą się osypywać.

Ziarniaki osiągają dojrzałość martwą, gdy zawartość wody nie przekracza w nich 15%. W ziarniaku w tym okresie zachodzą procesy biochemiczne, które obniżają zdolność kiełkowania, a zarodek przechodzi w stan spoczynku pożniwnego. Czas trwania tzw. dojrzewania pożniwnego jest cechą gatunkową i odmianową, ale w dużym stopniu zależy od warunków pogodowych w okresie dojrzewania i zbioru ziarna. Zboża ozime mają krótszy, a jare dłuższy okres spoczynku pożniwnego. Po przejściu okresu spoczynkowego ziarniaki są dojrzałe fizjologicznie, i zdolne do kiełkowania.

Pod względem budowy morfologicznej dojrzały, dobrze wykształcony ziarniak charakteryzuje się właściwym dla gatunku kształtem, wielkością i zabarwieniem (rys. 1.9, fot. 1.1 i 1.2).