DSCF5481

196

W. Budzyński, W. Szempuński

oraz sporządzano podobny do piwa napój alkoholowy. Na obszarze obecnej Polski jęczmień był już znany w neolicie (III-II w. p.n.e), o czym świadczą ślady ziarnia-ków jęczmienia wielorzędowego spotykane w licznych wykopaliskach archeologicznych z tego okresu na Dolnym Śląsku i Pomorzu Nadwiślańskim.

Filogeneza jęczmienia nie została ostatecznie ustalona. Przypuszcza się, że wielorzędowe formy uprawne jęczmienia, które wywodzą się z ośrodka wschod-nioazjatyckiego, są starsze od dzikiego gatunku jęczmienia nagiego (Hordeum agriocrithon Aberg), występującego dotychczas w górzystych terenach Tybetu. Z ośrodkiem tym jest także związany endemit nagiego jęczmienia trójwidlastego (var. trifurcatum), który osiąga na kuli ziemskiej najwyższą górną granicę uprawy zbóż (4600 m n.p.m.). Natomiast uprawne formy dwurzędowe pod względem filogenezy są uważane za młodsze i prawdopodobnie wywodzą się od dzikiego gatunku jęczmienia o łamliwej osadce kłosowej (.Hordeum spontaneum Koch), spotykanego do dzisiaj w Azji Mniejszej. Przypuszczalnie jęczmienie dwurzędowe pochodzą od form wielorzędowych.

5.2. Znaczenie gospodarcze

Jęczmień stanowi średnio ponad 8% światowej powierzchni uprawy zbóż (54-57 min ha). Choć jego średni plon jest niewielki (2,5 t z 1 ha), to zbiory ziarna w skali świata wynoszą 131—134 min t. Największym producentem jęczmienia jest Rosja i Kanada, natomiast najwyższe plony uzyskują: Irlandia (7,0 t/ha), Belgia (6,6 t/ha), Francja i Szwajcaria (6,2 t/ha). Spośród krajów ościennych najwyższe plony (t/ha) uzyskuje się w Niemczech (5,9), Czechach (3,5) i Słowacji (2,7). Na Ukrainie, Białorusi i Litwie poziom plonów waha się od 1,9 do 2,4 t/ha, natomiast w Rosji wynosi około 2,1 t/ha (GUS).

Powierzchnia zasiewów jęczmienia w kraju wynosi około 1,1—1,2 min ha, w tym 130—180 tys. ha zajmują formy ozime (z dużym wahaniem w latach). Plenność jęczmienia ozimego jest większa niż jarego. Plony w latach 2000—2002 wahały się od 2,54 do 3,17 t/ha. Tymczasem potencjalna plenność formy ozimej, uzyskiwana w średnio intensywnych warunkach agrotechniki w stacjach COBORU, sięga 7 t, a formy jarej 6 t ziarna z 1 ha (rys. 5.1).

Krajowe zbiory ziarna jęczmienia wynoszą 2,8—3,4 min t, w tym około 80% to ziarno formy jarej. Wyprodukowane w kraju ziarno przeznacza się w 72% na paszę, w 5% na spożycie w formie kasz i płatków, w 13% na słód browarniany, w 6% na materiał siewny, a resztę (4%) stanowią straty i ubytki (rys. 5.2). Zużycie krajowego ziarna na przemysłowe cele słodownicze jest małe (około 60% potrzeb). Pomimo iż Polska szczyci się jednymi z najstarszych w Europie tradycjami uprawy jęczmienia browarnego oraz dobrych jakościowo odmian, przemysł korzysta w znacznej mierze z surowca importowanego (160—200 tys. ton słodu rocznie).