DSCN1675

24 Czas wolny

Czas wolny, w szerokim znaczeniu jest to czas poza okresem pracy zarobkowej i snu. Czas wolny ujmowany jako czas wolny od pracy jest pojęciem stosunkowo młodym. Opozycyjność cech czasu pracy i czasu wolnego jest konsekwencją powstania przemysłowego sposobu produkcji. Wcześniej nieodłącznym składnikiem procesów wytwórczych były okresy wypoczynku, zabawy, rytuału religijnego, a nawet magii. Obecnie coraz częściej postuluje się konieczność przywrócenia .jedności podzielonego czasu" [J, Danecki 1974],

Czas wolny w omawianym znaczeniu jest dalej różnicowany. Najęcia występujące w tym czasie podzielić można na dwa odmienne typy. Jeden obejmuje wszystkie te zajęcia, które wykonywane są z uwagi na kryjącą się za nimi jakąś powinność lub obowiązek; zaliczyć tu można dodatkową pracę zarobkową, robienie zakupów, wychowywanie dzieci, remonty domowe itp. Zajęcia drugiego typu wynikają z dążeń każdej jednostki do rozwoju własnej osobowości lub stanowią realizację subiektywnie ujmowanej sfery wolności. W ramach tego typu zajęć mieści się dokształcanie oraz podnoszenie kwalifikacji zawodowych i pozaza-wodowych, własna twórczość amatorska i wszelka inna aktywność kulturalna. Tutaj także zalicza się różne formy wypoczynku, rozrywki i rekreacji.

W literaturze angielskiej używa się pojęć free time oraz leisure limę na oznaczenie czasu wolnego w ścisłym tego słowa znaczeniu, w ramach sfery czasu pozostałego po wykonaniu pracy zawodowej (limę off). Klasyczną definicję czasu wolnego zaproponował Joflre Dumazedićr [1962], Wskazuje on na trzy zasadnicze cechy czasu wolnego: dobrowolność, niczarobkowość, przyjemność. „Czas wolny (loisir) jest takim przedziałem czasowym, w którym mieszczą się czynności, jakim można się oddać całkowicie dobrowolnie, poza zobowiązaniami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi, aby wypocząć, «rozerwać się» i rozwijać". W definicji lej zasadniczym wyróżnikiem czasu wolnego jest kryterium psychologiczne.

W pracach polskich autorów funkcjonuje równocześnie kilka terminów na określenie różnych rodzajów czasu wolnego. Jan Danecki [1974, s. 196) proponuje, aby oprócz pojęcia „czas wolny” wprowadzić termin „czas dyspozycyjny”. Wzajemne relacje między nimi określa następująco: „Pojęcia czas wolny używać by należało dla oznaczenia nadwyżki ponad czas snu oraz wszelkich prac o znaczeniu ekonomicznym (czy to będą prace zarobkowe, czy czynności w gospodarstwie domowym) i zajęć z pracami tymi organicznie związanych (dojazdy). Dla określenia zaś całego czasu pozostałego do dyspozycji po ustawowej normie pracy proponowałbym termin czas dyspozycyjny”.

Zygmunt Skórzyński [1965] wprowadził nazwę „czas uwolniony” jako synonim czasu wolnego. Definiuje go jako „czas pozostający poza snem i poza spełnianiem wszelkich koniecznych obowiązków, jak praca zawodowa (zarobkowa), obowiązki gospo-darsko-domowe czy obowiązki społeczne, a więc czas uwolniony od obowiązków objętych ramami stałego budżetu czasu".

Dokonując próby uporządkowania wzajemnych odniesień między funkcjonującymi terminami wyodrębnić można następujące rodzaje czasu w wymiarze dobowym: I) czas przeznaczony na zaspokojenie potrzeb niezbędnych dla normalnego funkcjonowania organizmu (sen, jedzenie itp.), 2) czas pracy i zajęcia ściśle z nim związane (np. dojazdy), 3) czas po pracy (lub inaczej czas dyspozycyjny bądź czas wolny w szerokim znaczeniu), który dalej podzielić można na: a) czas „powinności”, tj. okres zajęć typu gospodarsko-domowego, b) czas wolny w ścisłym znaczeniu, określany także jako czas uwolniony.

Z uwagi na długość trwania czasu wolnego wyróżnia się: I) krótki czas wolny, tj. czas wolny w dniu powszednim, 2) średni czas wolny, tj. czas wolny w końcu tygodnia - wolne soboty, niedziele i święta. 3) długi czas wolny, tj. urlopy. W niektórych wypadkach wskazuje się dodatkowo na poprodukcyjny okres w życiu człowieka