DSCN1688

Dysonans poznawczy 37

Dynamika kulturowa, zob. dynamika społeczna.

Dynamika społeczna, I. Ogól procesów zmian zachodzących w obrębie zbiorowości lub systemu społecznego. 2. Dział socjologii zajmujący się badaniem i wyjaśnianiem procesów społecznych, w tym zmian, konfliktów i działań różnych podmiotów. August Comte oprócz statyki wyodrębnił dynamikę społeczną jako zasadniczą część socjologii. W obrębie dynamiki społecznej w wersji A. Comte’a zasadniczą rolę odgrywa tzw. prawo trzech stadiów. Rozwój cywilizacji polega na przejściu od fazy religijnej do metafizycznej, a następnie do fazy pozytywnej. Prawo trzech stadiów odnosi się w istocie do duchowego rozwoju ludzkości. A. Comte ogłosił się prorokiem nadchodzącej - jego zdaniem - epoki pozytywnej,

Badanie dynamiki uwzględniać musi aspekt temporalny. Na tej podstawie możliwe jest tworzenie różnego typu teorii zmiany i rozwoju społecznego. Zalicza się je do ujęć diachronicznych. Oprócz dynamiki społecznej wyodrębnia się często dynamikę kulturową, odnoszącą się głównie do przeobrażeń w sferze wartości. Mając na uwadze, że podział ten jest oparty w znacznym stopniu na sztucznie przyjętym rozróżnieniu, socjologowie (np. P. Sorokin) często posługują się pojęciem dynamiki społeczno-kulturowej.

W nieco węższym ujęciu dynamika społeczna to nie wszystkie zmiany występujące w jakimś okresie w obrębie systemu społecznego, lecz jedynie zmiany typu systemowego lub strukturalnego, tzn. zmiany odnoszące się do reguł, zasad lub „logiki" funkcjonowania całego systemu. Zmiany wewnątrzsystemowe, wiążące się z jego normalnym funkcjonowaniem i oddziaływaniem na siebie różnych elementów, zaliczane mogą być do statyki społecznej, natomiast zmiany o charakterze systemowym do sfery dynamiki społecznej, Odróżnienie tych dwóch typów zmian nie zawsze jest zadaniem łatwym, w praktyce bowiem oba wyróżnione rodzaje zmian są ze sobą powiązane - zmiany funkcjonowania systemu mogą prowadzić do zmian makrospołecz-nych, jak i odwrotnie. (A.S.)

Zob. diachroniczność, pozytywizm, proccsu-alizm, rozwój społeczny, statyka społeczna, zmiana społeczna.

Dyrektywa socjotechniczna, zob. so-cjotechnika.

Dysfunkcje, zob. funkcje.

Dysonans poznawczy, postrzegana niezgodność w obrębie uznawanych przez jednostkę przekonań. Wypracowana przez Leona Festingera teoria dysonansu poznawczego próbuje wyjaśnić, w jaki sposób podmiot stara się nie dopuszczać do ujawnienia się w jego systemie poglądów wzajemnie sprzecznych opinii, a także w jaki sposób te sprzeczności są rozwiązywane. Zakłada się, że występowanie dysonansu poznawczego wytwarza w jednostce stan napięcia, który usiłuje ona zredukować. Usunięcie sprzeczności uznawanych poglądów (ocen, opinii itp.) powoduje redukcję napięcia.

Jednym ze sposobów obrony przed dysonansem poznawczym jest niedopuszczanie do jego ujawniania się. Jednostka może nie dostrzegać wzajemnej sprzeczności uznawanych poglądów. Ponadto pewnych faktów i informacji, które mogą wywołać dysonans, nic przyjmuje się do wiadomości. Tego typu postawa wpływa na zakłócenia procesów poznawczych podmiotu. Jeśli jednak dysonans poznawczy zostanie już wytworzony, to jego rozwiązanie polegać może na przypisaniu mniejszego znaczenia jakiejś „niewygodnej” informacji lub na zmianie systemu poglądów (opinii). Zakres i stopień natężenia dysonansu zależy od ważności spraw, których dotyczy. Ważność la ustalana jest do pewnego stopnia przez sam podmiot na podstawie jego subiektywnych ocen.

Teoria dysonansu poznawczego znalazła szerokie zastosowanie badawcze. Na jej podstawie wyjaśniano procesy zmiany postaw [J.M. Nuttin 1982], zachowania kon-formistyczne, podatność na przyjmowanie