DSCN1719

czących postępowania. Z tym _Wj,_te grody i przywileje za podporządko^N ustalonym regułom. Na zachowa^T'¹-nostki bardzo silny wpływ wywieraj ** nieź inni „podwładni”. Wytwarza się£ świat, z własnym systemem norm, strukturą władzy, układem vmjcnrnvth* łeżności (zob. [M. Kosewski 1985; łt ł* tuła 1982]). Zbyt daleko idące podpor^J kowanie się celom i normom ustalonvm przez personel prowadzi szybko do kolb!, z normami obowiązującymi w „ś wiecie władnych”. Sankcje stosowane przez wę#. partnerów są często o wiele bardziej tg tkliwe niż przewidziane w oficjalnych regg. laminach. E. Goffman [1975, s. 162—165] zidentyfikował cztery techniki adaptacyjne jednostki w obrębie instytucji totalnej-«y cofanie z sytuacji (regresja), bunt, zadomowienie i konwersja.

E. Goffman w swoich publikacjach traf ność obserwacji łączy z umiejętnością wyj. ścia poza „fasadę” badanych zjawisk. Jego prace przyczyniły się do zapoczątkowana nurtu krytyki różnorodnych form stacjonarnej pomocy świadczonej przez instytucje (zob. [E. Goffman 1961]). Znalazło to taka wyraz w tzw. antypsychiatni - radykalnym ruchu społecznym poddającym surowej ocenie teorie i praktykę tradycyjnej psychiatrii. Ktytyka ta, w sposób niezamierzony, dostarczyła uzasadnienia programom politycznym zmierzającym do tzw. deinstytucjona-lizacji, czyli likwidacji wielu placówek psychiatrycznych w USA i ograniczenia wydatków na te cele. (A.S.)

Zob. anemio, dcprywacja. instytucja, osobowość społeczna, przymus, socjalizacja, tożsamość. Literatura:

Goflhian E., 1961, Asyiums Essays on the Soclal Situation of Mentol Patlenls and Other Inmates, Doubleday.

Go liman E., 1975. Charakterystyka instytucji totalnych |w:J Elementy teorii socjologia-mx h. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Gorczyński, A. Jasióska-Kunia, J. Szacki, PWN War-ssawa.

68 Instytucja totalna

przeciwgruźlicze, szpitale dla osób chorych psychicznie; 3) instytucje utworzone w celu obrony społeczeństwa przed osobami świadomie mu zagrażającymi, np. obozy jenieckie, więzienia, areszty, zakłady poprawcze;

4)    instytucje założone w celu lepszego wykonywania obowiązków zawodowych, np. koszary, okręty, obozy pracy, internaty;

5)    instytucje służące wycofaniu się ze świata, np. klasztory, zakony. Wydaje się, źep cechy instytucji totalnych wskazywane przez E. Goffmana odnoszą się w niejednakowym stopniu do poszczególnych ich typów — najpełniej do tych organizacji, w których pobyt ma charakter przymusowy, czyli nie jest następstwem wyboru dokonanego przez jednostkę (może to dotyczyć np. załóg statków, zakonów).

W obrębie instytucji totalnych zazwyczaj wytwarza się silny podział na „świat personelu” i „świat podwładnych”. Personel tworzy swoistą ideologię uzasadniającą własne działania i sposób traktowania „podwładnych Niekiedy przyjęte praktyki i zasady postępowania stoją w sprzeczności z normami ogólnospołecznymi.

Wejście nowej jednostki do instytucji totalnej wiąże się z procesem deprywacji osobowości - jednostka jest częstokroć systematycznie znieważana, poddawana procesowi społecznej degradacji. Wynika to z charakterystycznych cech systemu władzy w instytucjach totalnych: 1) władza ma charakter grupowy - każdy członek personelu ma prawo karania każdego podwładnego;

2) sankcje stosuje się za zachowania występujące bardzo często (np. niewłaściwy ubiór, zachowanie, obyczaje); 3) za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się sankcje również w innych dziedzinach (zob.

[ E. Goffman 1975, s. 156-157]).

Dcprywacja osobowości jest także pierwszym stopniem procesu przekształcania osobowości jednostki lub resocjalizacji - oficjalnych celów wielu instytucji totalnych. Głównymi elementami systemu przekształcania jednostki są regulaminy wewnętrzne, określające zbiór zakazów i nakazów doty