DSCN1812

160 Reakcje dominujące

Racjonalność działań, zarówno w ujęciu instrumentalnym jak i substancjalnym, wyznaczana jest w znacznej mierze przez wartości, które usiłuje się realizować. Prowadzić to może do paradoksalnego wniosku, iZ racjonalność sama w sobie jest nieracjonalna. Ocena konkretnego działania w kategoriach racjonalne-nieracjonalne za-leży od wyboru wartości, które w tym działaniu są realizowane. Z kolei ten wybór wartości opiera się na pozaracjonalnych podstawach - czynnikiem decydującym jest subiektywna wiara podmiotu w ważność określonych wartości. Jeśli podmiot jest przekonany o znaczeniu wartości, to łatwiej znajduje racjonalne argumenty uzasadniające przyjęte stanowisko niż w przypadku odwrotnym. Tego typu przesłanki, wskazujące na ograniczoność racjonalności, legły m.in. u podstaw antyscjentystycznych oraz antyracjonalistycznych tendencji we współczesnych naukach społecznych. (A.S.)

Zob. działanie społeczne, homo oeconomicus, socjotcchnika. wartość, zasada ekonomii wysiłku.

Literatura:

Ajdukiewicz K.. 1983, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka, Czytelnik. Warszawa.

Bieńkowski W., 1966, Problemy teorii rozwoju społecznego, PWN, Warszawa.

Dewey J., 1988. Jak myślimy?, PWN, Warszawa Horkhcimer M., 1987, Krytyka instrumentalnego rozumu [w:| tegoż. Społeczna funkcja filozofii Wybór pism, PIW, Warszawa Mannheim K.. 1974, Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy, PWN, Warszawa • March J.G., Simon H.A., 1964. Teoria organizacji, PWN. Warszawa

Mcad G.H., 1975, Umysł, osobowość i społeczeństwo, PWN. Warszawa.

Poleszczuk }., 1989. Masa Webera teoria działań społecznych Kaniowskie antecedencje [w:] Racjonalność, nauka, społeczeństwo, pod red. H. Kozakiewicz, B. Mokrzyckiego. MJ. Stern-ko. Warszawa

Skarga B., 1987, Przeszłość t interpretacje. Z warsztatu historyka filozofii, PWN, Warszawa. Szczepański J„ 1969, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, PWN, Warszawa.

Weber M., 1985, Sens ., wolnej od wartościowo nia" socjologii i ekonomii [w:] Problemy to cjologii wiedzy, wybór A. Chmielccki i in , PWN, Warszawa.

Reakcje dominujące, zob. facylitacja.

Realizm, zob. ontologia społeczeństwa.

Redukcjonizm, „postulat filozoficzny i metodologiczny dowodzący, że dane obiekty i procesy złożone lub odnoszące się do nich teorie mogą być sprowadzone (zredukowane) do podstawowych lub elementarnych zjawisk lub też ogólnych pojęć teoretycznych i w ten sposób otrzymać ostateczne wyjaśnienie” [A. Urbanek 1987, s. 564], Redukcjonizm to stanowisko metodologiczne i poznawcze uznające taki sposób wyjaśniania, w którym zjawiska „wyższego” poziomu tłumaczy się przez wyjaśnienie zjawisk zachodzących na poziomie „niższym" lub funkcjonowanie całości jako wyłączny rezultat oddziaływania elementów składowych. Przykładowo, funkcjonowanie społeczeństwa lub dowolnej organizacji (poziom wyższy) próbuje się zrozumieć przez wyjaśnianie działań podmiotów (poziom niższy) tworzących tę ogólniejszą całość. Uznaje się tutaj, że wyjaśnienie funkcjonowania społeczeństwa lub organizacji jest tym samym, co wyjaśnienie działania składających się nań podmiotów. Organizację lub społeczeństwo utożsamia się z działającymi ludźmi. Zjawiska bardziej złożone zostają sprowadzone (zredukowane) do zjawisk prostszych, będących składnikami tych złożonych. Zasadnicza kontrowersja dotyczy prawomocności tego sposobu wyjaśniania; czy zjawiska złożone można zredukować całkowicie („bez reszty") do ich elementów składowych? czy redukcjonizm jest wyjaśnianiem pełnym?

Wyjaśnianie redukcjonistyczne jest dosyć szeroko stosowane w nauce. Tym niemniej coraz bardziej nasila się krytyka tego sposobu wyjaśniania. Ułomność redukcjonizmu widać szczególnie wyraźnie w jego wersji ontologiczncj. Przykładowo, kulturę sprowadza się do zjawisk i procesów spo-