DSCN1857

Teoria względnej deprywacji 205

ewolucjonizmu we współczesnych wersjach tego kierunku (np. S. Eisenstadt) skupia się uwagę na mechanizmach zmiany społecznej. a nie na celach czy stadiach rozwoju społecznego.

W socjologii współczesnej wyjaśniania ideologiczne dostrzec można także w funk-cjonalizmie T. Parsonsa. Działanie systemu społecznego zmierza do osiągnięcia równowagi (eąuiUbriuni). Krytycy zwracają uwagę, że wyjaśnienia te mają często ta litologiczny charakter — konieczność realizacji przez system określonej funkcji rodzi potrzebę jej zaspokojenia. Warto zauważyć, że w takim ujęciu system społeczny generuje potrzeby, które pojawiają się na poziomie działających jednostek. (A.S.)

Zob. funkcjonał izm, neoewolucjonizm, potrzeba. rozwój społeczny, zmiana społeczna.

Teoria, zob. paradygmat.

Teoria dramaturgiczna, zob. koncepcja dramaturgiczna.

Teoria elementarna, zob. władza.

Teoria kultury B. Malinowskiego, zob. potrzeba.

Teoria kultury L. White’a, zob. zasada ekonomii wysiłku.

Teoria mobilizacji zasobów, zob. ruchy społeczne.

Teoria nagród i kar, zob. zachowania społeczne.

Teoria naznaczania społecznego, zob. dewiacja.

Teoria odporna na fakty, termin wprowadzony przez Karla R. Poppera. oznaczający taki sposób sformułowania teorii, którego nie są w stanie obalić żadne fakty. Niemożność wskazania warunków falsyfi-kacji wyklucza — zdaniem K.R. Poppera -daną teorię z obszaru nauki. Przykładem lego typu teorii są psychoanaliza lub marksizm. W tym nurcie mieszczą się także różnego typu ideologie.

W trakcie tworzenia schematów ekspla-nacyjnych. bądź teorii, pojawia się zwykle konieczność wyjaśnienia faktów z nimi niezgodnych lub sprzecznych. Prowadzi to do znacznego zawężenia zakresu obowiązywania pierwotnej tezy bądź do skonstruowania takiego modelu eksplanacyjnego, w którym wszystko, co się zdarzy, znajduje jakieś wyjaśnienie. W tym drugim przypadku nie jest możliwa predykcja zjawisk. Za przykład tezy (nie teorii) odpornej na fakty można uznać stwierdzenie przytaczane przez Jacka Szmatkę [1989, s. 299-230], wskazujące, że mamy skłonność do nawiązywania kontaktów z kimś, kto dysponuje zdolnością do nagradzania nas. Jeśli Żywimy obawy, czy osobnik ten istotnie zechce nas nagrodzić, możemy nie podjąć próby związania się z tą osoba.

Wskazywane przez K.R. Poppera kryterium demarkacji pomija wartość heurystyczną danej teorii, koncentrując się na jej aspekcie formalnym — możliwości falsyfi-kacji. (A.S.)

Zob. falsyfikacja. operacjonalizacja. weryfikacja. Literatura:

Szmatka J..    1989, Alaie struktury- społeczne

Wstęp do mikrosocjołogii strukturalnej. PWN. Warszawa.

Teoria opóźnienia kulturowego, zob. zmiana społeczna.

Teoria rozwoju zależnego, zob. modernizacja. rozwój społeczny.

Teoria społeczeństwa masowego, zob. tłum.

Teoria stygmatyzacji. zob. dewiacja.

Teoria uczenia się, zob. zachowania społeczne.

Teoria władzy i uzależnienia, zob. władza.

Teoria względnej deprywacji. zob. de-prywacja.