DSC#5

10S Rozdział, 11

Z kolei stosunki liczbowe fenotypów osobników o 0,1,... 2n liczbie iilloli kumulujących się można znaleźć w trójkącie Pascala¹ w wierszu o numerze < 2n»I). w którym suma liczb wynosi 2^J" (np. dla cechy warunkowanej 3 genami stosunek osobników o 0:l:2:3:4:5:6 atletach kumulujących się wynosi 1:6:15:20: : 15:6:1 i jeat stosunkiem liczb, których suma wynosi 2‘- 64 i które występują w 7. wierszu trójkąta Pascala).

Na zmienność fenotypową każdej cechy, ale zwłaszcza cechy ilościowej, wpływają nie ty/ko geny, ale również środowisko. Dlatego też miara zmienności ( wariancja, o¹) ma w uproszczeniu dwie składowe: wariancję genową o q (wynikającą ze współdziałania genów kumulatywnych, epistatycznych i zjawiska dominacji) i wariancję środowiskową o j_:.

_2 _ 2

a ^mO_a+o_£

OdziedziczaJność w szerszym sensie (Z/³) wyraża udział zmienności genetycznej w całkowitej zmienności, a odziedziczalność w wąskim sensie (h^t) jako jedyne źródło zmienności genetycznej traktuje addytywne współdziałanie genów kumulatywnych (crj).

Odziedziczalność jest użyteczna w hodowli zwierząt i uprawie roślin, pozwala bowiem przewidzieć wynik stosowania selekcji. Im wyższa wartość odziedzi-czalności, tym skuteczniejsza selekcja, przy niskiej odziedziczaIności (czyli wówczas, gdy głównie warunki środowiskowe wpływają na zmienność fenotypu w ą) selekcja osobników rodzicielskich nie będzie prowadzić do uzyskania potomstwa o oczekiwanej wartości interesującej nas cechy.

11.3. Cechy Ilościowe u ludzi

Wiele cech u ludzi to cechy ilościowe, przykładem jest kolor skóry. Obecne dane sugerują, że istnieje co najmniej 4, a przypuszczalnie 6 głównych genów z 8 -12 allelami kumulatywnymi i 9-13 klasami fenotypowymi.

Innymi intensywnie badanymi cechami są inteligencja i osobowość. Wiedza o tym, jak duży wpływ na zmienność takiej cechy ma środowisko jest bardzo przydatna. Jeżeli odziedziczalność współczynnika inteligencji jest wysoka, to nawet zwiększone wydatki na edukację nie z każdego uczynią geniusza. Mniej lub bar dziej zdolne grupy będą wymagały zróżnicowanego typu działań cdukacyj-

nych. luk by słabsi mogli skorzystać /. pomocy w większym stopniu ni* geniusze, którzy mogą potrzebować jej mniej.

Zostały zidentyfikowane niektóre Ind uczestniczące w zmienności cech ilościowych. Poznanie złożonych efektów interakcji środowiska i genetyki (natura i wychowanie oraz pożywienie) jest dobrem, które powinno być spożytkowane tam, gdzie ludzkość może Gnieść korzyści. Istnieje jednakże ryzyko, że mfr*-muc je takie mogą zostać spaczone i wykorzystane przez polityków dla motywów rasowych i klasowych.

Jednojajowc bliźniaki są genetycznie jednakowe, a więc wszystkie różnice między nimi powinny być spowodowane różnymi warunkami środowiska. Bliźniaki dwujajowe są podobne jedynie w 50% i mogą służyć jako kontrola Bliźniaki, które zaraz po urodzeniu zostały adoptowane przez nowe rodziny, oddzielnie lub razem, wskażą na różnice środowiskowe między tymi rodzinami Wszystkie składniki zmienności genetycznej i środowiskowej określonych cech mogą być obliczone przez badanie korelacji występowania tych cech miedzy jadnojajowy-mi (MZ) i dwujajowymi bliźniakami (DZ) i rodzeństwem a naturalnymi i przybranymi rodzicami i rodzeństwem. Wspólne zjawiska dotyczące oba bliźniaków (i zjawiska różne dotyczące tylko jednego z bliźniaków) mogą być zastosowane do badania odziedziczalności cech ilościowych. Odziedziczalność ofcreśiow ca podstawie metod statystycznych opisuje wkład różnic genetycznych do obserwowanych różnic pomiędzy ludźmi w zakresie badanej cechy, w określonej populacji i w określonym czasie.

W przypadku schizofrenii ryzyko populacyjne wystąpienia choroby wymm 1% i wzrasta wraz ze wzrostem stopnia pokrewieństw a genetycznego, Jcśk jędrno z bliźniąt DZ ma schizofrenię, to ryzyko wystąpienia choroby a drugiego -yr:r. około 17%. Gdy na schizofrenię cierpi jedno z bliżniai MZ. to db drogiego ryzyko wzrasta i wynosi około 48%. Gdyby była to choroba warunkowana wyłącznie genetycznie, to zgodność zachorowania powinna być 50% dla DZ i 160% Aa MZ, czyli taka jak liczba wspólnych genów u bliźniąt jednego i drogiego rodaja. Zgodność mżaza od oczekiwanej wskazuje na duży udział środowiska *r feaoty-powym ujawnieniu się tej choroby. Z kolei duża różnica ryzyka między MZ a DZ świadczy o istotnym znaczeniu genów w determinacji schizofrenii. Oszacowana na podstawie tych danych odziedziczalność schizofrenii wynosi około 60V

Korelacje ilorazów inteligencji dla bliźniąt MZ i DZ wynoszą odpowietfcuo 0,85 i 0,60. Odziedziczalność IQ, obliczona jako podwojona różnica między tymi korelacjami, jest szacowana na 50%. co oznacza, że geny i srodow uko po poda* wie uczestniczą w fenotypuwym ujawnieniu się inteligencji.

Odziedziczalność niektórych chorób u człowieka kształtuje się nasiępsgąco' astma 80%, rozszczep wargi - 76%, depresja --45%, wrzody żołądka - 37%.

1

Trójkąt Pascala zamieszczono w: B. Piątkowska, G. Dąbrowska, A. Goc, Zbiór zadań i pytań x genetyki, cz. I: Genetyka ogólna, Wyd. UMK, Toruń 1998, s.