dydaktyka4

68 Dydaktyka ogólna

tych celów w szkolnictwie zawodowym służy jednak inny zestaw przedmiotów nauczania aniżeli w szkolnictwie ogólnokształcącym. Wynika to stąd. że uczniowie szkól zawodowych, kontynuując zdobywanie wykształcenia ogólnego, muszą ponadto uzyskać w czasie nauki kwalifikacje uprawniające do pracy w określonym zawodzie.

Urzeczywistnieniu tego zadania służy kształcenie zawodowe, którego celem głównym jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i umiejętności zawodowe podstawowe, dotyczące całej grupy zawodów pokrewnych, oraz specjalistyczne, niezbędne w przyszłości do wykonywania konkretnego zawodu (Nowacki. 1978. s. 51 i nasi.: raport „Edukacja narodowym priorytetem". 1989. s. 136 i nast.J.

Kolejnym celem kształcenia zawodowego Jest rozwinięcie u uczniów zainteresowań związanych z danym zawodem oraz wdrożenie ich do stałego podnoszenia kwalifikacji. W epoce spotęgowanego rozwoju nauki i techniki oraz niezwykle szybkich zmian w zakresie metod i środków' produkcji cel ten ma szczególne znaczenie, a od jego właściwej realizacji zależy w niemałym stopniu postęp techniczny.

5. Próby konkretyzacji celów kształcenia

Od połowy lat pięćdziesiątych naszego stulecia, tj. od czasu pojawienia się nauczania programowanego, występuje wyraźna tendencja do ujmowania celów i zadań kształcenia w kategoriach wyników' końcowych, podlegających obiektywnej ocenie ilościowej i Jakościowej. Tendencja ta odnosi się przede wszystkim do pierwszego celu kształcenia ogólnego, a więc do zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, aczkolwiek zdarzają się rówmież próby konkretyzowania celów pozostałych. Zgodnie z tą tendencją cele kształcenia traktuje się jako niezbędny składnik planowania pedagogicznej działalności szkoły, podziału materiału nauczania na jednostki metodyczne i poszczególne lekcje oraz kontroli i oceny efektów pracy uczniów. Sądzi się zarazem, że skuteczność realizacji tych zadań zależy w niemałym stopniu od tego. czy celom dydaktycznym nadaje się postać ogólnych lub wręcz ogólnikowych charakterystyk zamierzeń nauczyciela. czy leż wyraża się je w formie precyzyjnego opisu planowanych zmian w wiedzy i umiejętnościach uczniów. Zaleca się więc. aby - zamiast mówić ogólnie, iż uczniowie danej klasy mają sobie przyswoić ze zrozumieniem określone prawo, twierdzenie ilp. - opracować pełną listę tych wiadomości, umiejętności i nawyków, których zrozumienie przez uczniów jest warunkiem operatywnego opanowania owego prawa czy twierdzenia. Znajomość tę należy przy tym sprawdzić za pomocą obiektywnych metod i środków.

Równocześnie przywiązuje się duże znaczenie do tego. aby nie utożsamiać celów kształcenia ani z ogólnymi wytycznymi polityki oświatowej - których to wytycznych są one zresztą pochodną - ani też z tematami poszczególnych lekcji. Uważa się również, że cele te powinny jednożna-cznic określać zmiany w wiedzy i postępowaniu uczniów, klóre planuje się wywołać w wyniku oddziaływań dydiiktyezno-wychowawczych. wskazywać warunki, w jakich efekty tych zmian mają być demonstrowane przez uczniów, a także wyznaczać wymagany poziom nabywanych wiadomości i umiejętności.

Scharakteryzowanym wyżej wymaganiom odpowiada na przykład tak oto sformułowany cel kształcenia:

„Każda absolwentka rozpoczynającego się dzisiaj kursu powinna po trzech miesiącach nauki pisać na maszynie tytanowana zmiana u» zasobie posiadanych umiejętności) pod dyktando (określenie warunków ekspozycji umiejętności) z prędkością co najmniej 100 uderzeń na minutę, przy najwyżej dwóch błędnych uderzeniach" (poziom umiejętności mierzony iv tym przypadku liczbą uderzeń na minutę w klawiaturę maszyny oraz liczbą dopuszczalnych błędów).

W przypadku np. twierdzenia Pitagorasa właściwe sformułowanie celu nauczania - według tychże zaleceń - brzmiałoby następująco:

-Po przerobieniu działu pt. Twierdzenie Pitagorasa każdy uczeń powinien umieć:

•    przeprowadzić teoretyczny dowód tego twierdzenia:

•    sformułować słownie treść twierdzenia Pitagorasa oraz wyrazić Je za pomocą wzoru: c² - a^ł + b²:

•    znając stosunki zachodzące między poszczególnymi bokami trójkąta prostokątnego, obliczyć długość przeciwprostokątnej. w' przypadku gdy dane są obie przyprostokątne. a także długość przy prostokątnej, gdy dana jest druga przyprostokątna i przeciwprostokątna:

•    rozwiązywać proste zadania geometryczne, gdy główmym warunkiem ich rozwiązania jest zastosowanie twierdzenia Pitagorasa".

Taki sposób formułowania celów pracy dydaktycznej ułatwia nauczycielowi racjonalne przygotowanie się do zajęć, zmuszając go równoczc-¹ śnie do ścisłego precyzowania zadań realizowanych w czasie danej lekcji. Stwarza on ponadto szerokie podstawy do obiektywniej kontroli i oceny j wykonania podejmowanych zadań oraz pozwala harmonijnie rozkładać w czasie realizację tych celów' ogólnych kształcenia, które wykraczają poza wąski zakres poszczególnych przedmiotów' i poza określone lata nauki szkolnej.

Konkretyzacji celów kształcenia służy m.in. opracowana przez Amerykanina B.S. Blooma próba ich usystematyzowania. Autor ten wyróżnia trzy zakresy celów, a mianowicie: poznawczy, afektywny i psychomotoryczny. Zakres poznawczy, którego znaczenie dla konkretyzacji celów kształcenia jest niewątpliwie najważniejsze, obejmuje:

•    wiedzę, na którą powinny się składać: znajomość określonych fak-|tów, umiejętność ich dostrzegania i interpretacji, a także sprawność |,w zakresie operowania uogólnieniami:

j, • zrozumienie, tj. umiejętność interpretacji i transferu posiadanych Świadomości:

fc • zastosowanie wiadomości: