Filipiak2

34 Rodzaje komunikacji społecznej

W społeczeństwie masowym oraz informacyjnym, charakteryzującym się dużą instytucjonalizacją życia społecznego, kontakty międzyludzkie stają się coraz bardziej relacjami rzeczowymi. Ludźie spotykają się najczęściej po to, by wymieniać dobra czy usługi, nie zaś by nawiązywać bliższe kontakty z osobami o określonych cechach indywidualnych. Okazjonalne spotkania towarzyskie są tylko namiastką prawdziwych relacji osobowych. Badacze masowego komunikowania we wczesnym etapie rozwoju tej dyscypliny wyprowadzali wniosek, że udział ludzkich powiązań interpersonalnych w nowoczesnych społeczeństwach będzie stawał się czymś marginalnym. Wniosek ten opierał się na tezie o rosnącej izolacji społecznej człowieka uczestnika społeczeństwa masowego. U podstaw takiego wniosku leżało przekonanie o opozycji między komunikowaniem masowym i interpersonalnym.

Istotnie te dwa kanały komunikacji różnią się pod wieloma względami, co ilu-

struje poniższa tabela:^1	7.
Cechy kontaktu	(kanapy interpersonalne	kanały masowe
Przepływ informacji	dwukierunkowy	jednokierunkowy
Kontekst komunikowania	bezpośredni (twarzą w twarz)	pośredni
Sprzężenie zwrotne	duże	małe
Czas dotarcia do szerokiego audytorium	względnie wolny	względnie szybki
Przypuszczalny efekt	zmiana wiedzy i zmiana postaw	zmiana wiedzy

Tabela ta uzmysławia mankamenty i zalety obu rodzajów komunikowania. Główny mankament komunikowania interpersonalnego to ograniczony krąg odbiorców i względnie wolny czas dotarcia do szerokiego audytorium, komunikowania masowego zaś - brak sprzężenia zwrotnego. Pożądane byłoby zbliżenie komunikowania masowego do interpersonalnego (na przykład przez dążenie do dwukierunkowego przepływu informacji, co umożliwiałoby przynajmniej w pewnym stopniu - osiąganie sprzężenia zwrotnego).

Komunikowanie masowe i interpersonalne to dwa odmienne - a nie opozycyjne - sposoby komunikowania. O opozycji można by mówić tylko w wypadku, gdy treści docierające z mediów byłyby niezgodne z tym, co na dany temat uczestnik życia zbiorowego wie od kolegów, krewnych czy współpracowników. Byłaby to opozycja treści informacji, a nie kanałów informacji. O opozycji nie może świadczyć również to, że ludzie w różny sposób mogą podchodzić do informacji pochodzących z dwóch różnych źródeł; trudno orzec, kiedy człowiek skłonny jest bardziej wierzyć mediom niż swoim krewnym czy znajomym. Dużą rolę odgrywa tutaj charakter przekazywanych treści. Wiadomo na przykład, że młode matki chętnie zdobywają wiadomości o pielęgnacji niemowląt od swoich doświadczonych sąsiadek, gdy chodzi o rady praktyczne, codzienne, natomiast w sytuacji choroby dziecka szybciej zastosują się do zaleceń lekarza niż do sugestii sąsiadki, babci czy cioci.²

Między treściami mającymi źródło w kontaktach interpersonalnych oraz w komunikowaniu masowym istnieje nie tyle opozycja, ile komplementaryzm.³ Każde ważniejsze wydarzenie, fakt czy wiadomość wywołuje potrzebę pogłębienia informacji, zasięgnięcia dodatkowych wyjaśnień, przedyskutowania ich z innymi. Stwierdzono, że im większa .waga zagadnienia,, tym pilniejsza -potrze-, ba dzielenia się opiniamLz-bliskimi.sobie osobami. Specyfika obu procesów, jak widzieliśmy, jest odmienna, ale komplementaryzm ubogaca jakość treści docierających do odbiorców. Ubogaca w wieloraki sposób: zapewnia ich weryfikację (ważne wydarzenia mogą bowiem być przez media traktowane marginalnie, choć obiektywnie mogą zasługiwać na szerszą prezentację i odwrotnie), dokładniejsze zrozumienie elementów informacji, może też prowadzić do zmiany postaw. Informacje interpersonalne stanowią więc niejako przedłużenie komunikowania masowego', jego dokończenie i czynnik kontrolny. Ale mogą one również „wyprzedzać” komunikowanie masowe, stanowić krytyczne przygotowanie do odbioru masowego. W ten sposób między obu rodzajami komunikowania istnieje korzystny komplementaryzm, a także swoistego rodzaju konkurencyjność.

Wzajemne powiązanie obu kanałów komunikacyjnych staje się zrozumiałe, gdy zwrócimy uwagę na holistyczny charakter różnych procesów tworzenia, dystrybucji i odbioru informacji w kulturze współczesnej. Warto tu przypomnieć koncepcję Antoniny Kłoskowskicj, która wyróżnia trzy zasadnicze układy kultury współczesnej: układ stosunków bezpośrednich,fukład instytucji lokalnych (biblioteki, kina, domy kultury, teatry), środki masowego komunikowania (radio, prasa, telewizja). Między tymi trzema układami - podobnie jak między dwoma kanałami informacji - istnieją ścisłe zależności.

1

Przytaczam je za T. Goban-Klas, Komunikowanie masowe..., s. 87.

2

J. Mikufowski-Pomorski, Z. Nęcki, dz. cyt., s. 119

3

Zob. Z. Nęcki, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław 1992.