historia dyplomacji (1)

Okładkę i obwolutę projektował Stefan Nargielło

Redaktorzy

Anna Kiżys, Władysław Tomaszewski

Redaktor kartograj Irena Makarewicz

Redaktor techniczny Halina Olszewska

Korektor Izabela Pieniążek

Tytuł dotowany przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki © Copyright

by Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1981

ISBN 83-01-00423-1 ISBN 83-01-02352-JC

DYPLOMACJA POLSKA W LATACH 1572- 1648

CZĘŚĆ I

Henryk Wisner

ROZDZIAŁ I RZECZPOSPOLITA I PAŃSTWA EUROPEJSKIE

Położenie państwa, stopień bezpieczeństwa jego granic, związana z tym możność, czasem konieczność, zagrożenia innym, zależą zarówno od jego wewnętrznego potencjału, jak i potencjału państw sąsiadujących. Od dążeń własnych i dążeń państw obcych. Od możności kół kierowniczych podporządkowania sobie narodu i skupienia całego wysiłku państwa na zrealizowaniu wypracowanego planu. Istotną w tym względzie rolę odgrywa, obok siły rządu, stopień akceptacji przez społeczeństwo, a czasem tylko przez warstwę najbardziej aktywną, wybranego lub niekiedy wymuszonego przez czynniki obce kierunku polityki. Wspomnieć trzeba zamożność państwa, liczbę mieszkańców, co warunkować może liczebność armii, jej uzbrojenie i strukturę, nie sposób przeoczyć kwestii ochrony punktów newralgicznych oraz zdolności zachowania spokoju i poczucia bezpieczeństwa wewnątrz kraju. Ustalenie momentu, w którym każdy z czynników z osobna zmieniać się począł, sam i w stosunku do innych, zmieniać na niekorzyść Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego, później zaś Rzeczypospolitej, a przede wszystkim dlaczego — wydaje się niemożliwe. Podobnie, jak określenie zależności między nimi, jeśli istniała.

W następstwie zjednoczenia z 1569 r. państwa Rzeczypospolitej zajęły w Europie miejsce trzecie pod względem obszaru, ustępując jedynie Moskwie i Turcji oraz siódme z racji liczby mieszkańców. Wyprzedziły ją: Francja, Rzesza Niemiecka, Włochy, Moskwa, Hiszpania, Turcja. Większą gęstość zaludnienia, spośród państw sąsiednich, miały kraje habsburskie, Austria wraz z Czechami i Węgrami, mniejszą Szwecja i Moskwa, pamiętać jednak należy o cechujących te ostatnie nierówno-miernościach, jak również rosnącej zdolności koncentracji wysiłku*. By-

* A. Wyczański, Polska w Europie XVI stulecia, Warszawa 1973, s. 17 - 22.

/

5