Image (54)

poprawne ze względu na zasadę rozłączności zakresowej. To ostatnio wszakże, nie tylko nie jest błędem, ale wręcz jest korzystne z tej racji, iż jest to swoista forma weryfikacji wyników, jeśli istnienie jakiejś cechy objawia się w badaniu różnych zmiennych.

Sądzę, że można wyróżnić jeszcze inne cechy, zespoły cech luli charakterystyczne zachowanie młodzieży, które składać się będą na nowi' postawy i poglądy. Takie zmienne wysunąłby zapewne socjolog, psychu log, a nauczyciel zapyta natychmiast dlaczego nie ma zmiennej obrazujii cej stosunek do szkoły i nauczycieli, dlaczego nie ma zmiennej obrazującej stosunek do obowiązków, do pracy itp. Wszystko to prawda i dowodzi jednego, że typologia zmiennych jest przedsięwzięciem bardzo wymaga jącym i odpowiedzialnym.

9.2.6. Schemat wyjaśniania związków między zmiennymi

Równie wymagające i trudne zadanie koncepcyjne - to próba ukazani.i przypuszczalnych zależności między poszczególnymi zmiennymi. Mówi łem już w poprzednich rozdziałach o różnych typach wyjaśniania. Opierają się one o przeświadczenie, że w przyrodzie panuje pewien ład, że ład ten oparty jest o porządek przyczynowo-skutkowy. Ten porządek raz mu postać genetyczną, innym razem strukturalną lub funkcjonalną, wszelako każde zjawisko jest uwikłane w określony łańcuch przyczyn i skutków.

Jeśli więc mamy dwie zmienne: płeć i stosunek do rozwodów, to jesl oczywiste, że płeć może wpływać (różnicować) na stosunek do rozwodów, natomiast nie na odwrót. Płeć zatem jest zmienną niezależną a stosunek do rozwodów zmienną zależną. Kierunek wyjaśniania będzie zatem nastę pujący:

Płeć

Stosunek do rozwodów

Zmienna

zależna

Zmienna

niezależna

Nie zawsze jednak związki są tak proste. Niekiedy związki są powi kłane, wieloczłonowe, wzajemne. Należy właśnie dlatego dążyć do jasne go przedstawienia owych ewentualnych zależności, kierunku tych zależności oraz ich rodzaju (tzn. czy są to zależności genetyczne czy sprawcze czy raczej strukturalne czyli współwystępowanie.

Z. niezależna

III

Z. niezależna    Z. pośrednicząca    Z. zależna

183